1-Ma’ruza: ROBOTOTEXNIKA VA UNING ZAMONAVIY DUNYODAGI
O‘RNI.
Reja:
1. Robotatexnika kursiga kirish.
2. ."Robototexnika" nima?
3. Robototexnikani o‘rganishning maqsad va vazifalari
Mamlakatimizning iqtisodiy va ijtimoiy ahvolini yuksaltirishga qaratilgan
talaygina yangilanishlar kundan kun hayotimizga tatbiq etilmoqda. Barcha
sohalarga zamonaviy texnologiyalar joriy qilinmoqda. Xususan, ishlab chiqarish
korxonalarida kompyuter dasturlari bilan boshqariladigan dastgohlar keng
miqyosda foydalanilmoqda. Inson hayoti uchun xavfli yoki og‘ir bo‘lgan sohalarda
ham kompyuterga asoslangan robotlardan foydalanilmoqda. Xorijiy davlatlarda
atom elektrostansiyalari, kimyoviy korxonalarida ham ularni uchratish mumkin.
O‘sib kelayotgan avlodni o‘qitish va tarbiyalash muammolarini hal qilishda ta‘lim
robototexnikasidan foydalanish zamonaviy ta‘lim nazariyasi va amaliyotida yangi
yo‘nalish hisoblanadi. Psixolog va uslubshunoslarning fikriga ko‘ra, sinfdan
tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarga robototexnikani o‘rgatish samaraliroqdir,
chunki bu sharoitda o‘quvchining baho olishdagi qo‘rquvi bo‘lmaydi, u sinfda
qulay va bosimsiz muhitda, robototexnika asoslarini o‘zlashtirish jarayonida yangi
texnik bilimlarni o‘zlashtirishga undaydigan texnik jihatdan jihozlangan ta‘lim
muhitida bo‘ladi.
O‘quvchilarga maxsus o‘quv kontentlari yordamida eng oddiy robotlarni
modellashtirish va yig‘ishni o‘rgatish pedagogik tadqiqotlarda fanlararo yo‘nalish
sifatida ―o‘quv robototexnika‖ tushunchasi bilan bog‘liq. Bilimlarning
umumiy
tizimida
zamonaviy
robototexnika
kibernetika,
texnologiya,
informatika va elektronika kabi ilmiy sohalarning o‘zaro ijodiy ta‘siri va uzviy
bog‘lanishi natijasida kelib chiqadi. Respublikamizda o‘quvchilarning
zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalardan unumli foydalanishi va
dasturlash, robototexnika elementlarini o‘rganishi uchun yetarli shart-sharoit
yaratilmoqda, har bir tuman markazida IT-markazlari faoliyati yo‘lga qo‘yilib,
ta‘lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, didaktik-
metodik ta‘minotni ta‘minlash, me‘yoriy- huquqiy hujjatlar ishlab chiqishga doir
qator vazifalar amalga oshirildi. Ta‘lim tizimi oldidagi ustuvor vazifalardan biri
«2030-yilgacha qo‘shimcha ta‘lim muassasalarida robototexnika, axborot
texnologiyalari va dasturlash kabi zamonaviy to‘garaklar ulushini 20 foizga
oshirish»dan iborat bo‘lib, bu borada o‘rta ta‘lim maktablarida robototexnikani
o‘qitishda didaktik va metodik imkoniyatlarni oshirish, dars va darsdan tashqari
mashg‘ulotlarda uslubiy ta‘minotni takomillashtirish dolzarb ahamiyat kasb
etadi.
Robototexnika - avtomatlashtirilgan texnik tizimlarni ishlab chiquvchi
amaliy fan bo‘lib, ishlab chiqarishni intensivlashtirishning eng muhim texnik
asosi hisoblanadi. Robototexnika elektronika, mexanika, informatika, fizika,
matematika, shuningdek, radio va elektrotexnika kabi fanlar bilan chambarchas
bog‘liq. Qurilish, sanoat, maishiy, aviatsiya va ekstremal (harbiy, kosmik,
suvosti) robototexnikalari mavjud.
Yuqori texnologiyali va robotli qurilmalarni loyihalash, yaratish,
boshqarish va modernizatsiya qilishga qodir muhandis xodimlarga talab har
qachongidan ham oshdi. Shunga ko‘ra, muhandislik-texnik yo‘nalishida shaxsni
rivojlantirish bo‘yicha ta'lim sxemasi ishlab chiqilgan. Rivojlanish sohasi
maktabgacha yoshdan boshlab, oliy o‘quv yurtini tugatgunga qadar davom etadi.
Ushbu tarmoq ikkita yo‘nalishga bo‘linadi: integratsiyalashgan zamonaviy ta'lim
muhiti bo‘lgan predmetga asoslangan robototexnika va ta'lim robototexnikasi.
Integratsiyalashgan zamonaviy ta'lim muhiti bo‘lgan, predmetga
asoslangan robototexnika- bu:
•
interaktiv uskunalar;
•
apparat va dasturiy majmualar;
•
raqamli laboratoriyalar;
•
raqamli interaktiv ta'lim dasturlari;
•
predmet klasterlarining zamonaviy moddiy-texnik bazasi.
Bular axborot-kommunikatsiya, tabiatshunoslik, texnik kompetensiyani
shakllantirishga yo‘naltirilgan.
Ta'lim robototexnikasi - bu bir kursda dizayn va dasturlashni
uyg‘unlashtirish orqali texnik ijodkorlik va o‘quv jarayoni elementlarini joriy
etishda zamonaviy yondashuv amalga oshiriladigan yo‘nalish. Muhandislik
tafakkurining rivojlanishi va informatika, matematika, fizika, chizmachilik,
tabiiy fanlarni talqin qilish bilimlarni sintez qilishning kuchli quroli, shunindek,
ular tizimli tafakkur uchun mustahkam poydevor yaratadi.
Bu ikki yo‘nalish shaxs rivojlanishida parallel yoki uning turli
bosqichlarida kesishishi mumkin.Inson butun umri davomida rivojlanadi, lekin
muayyan kompetensiyalarni rivojlantirishda "poydevor" bo‘ladigan asosiy
ko‘nikmalar kichikroq yoshda shakllanadi.Axborotni "qabul qila olish" tezligi
yoshga qarab kamayadi.
Yosh psixologiyasi va pedagogikasi nuqtayi nazaridan, uch yoshdan olti
yoshgacha bo‘lgan davr bolaning asosiy bilimlari, qobiliyatlari, ko‘nikmalari
(malakalari) shakllanishi va ijodiy salohiyatini rivojlantirish uchun qulay
hisoblanadi. Bu davrda tabiiy-ilmiy va muhandislik-texnik tafakkur asoslari
yaratilib, tabiiy-ilmiy dunyoqarashga, rivojlangan fazoviy tafakkurga, analitik
fikrlashga,
axborot
va
muhandislik
kompetensiyasiga
ega
shaxsni
shakllantirishga yo‘l ochish mumkin.
Yoshlikda "asosiy kompetensiya (bilim, ko‘nikma) larni shakllantirish"
nima degani? Bu esa o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan muhabbatni uyg‘otish
(kitob o‘qishga bo‘lgan muhabbat, o‘yinlarga bo‘lgan muhabbat, muloqot va
hayotning u yoki bu xulq-atvor shakllariga muhabbat va boshqalar). O‘yin
ta'limning eng ajoyib vositalaridan biri bo‘lib, dunyoni bilish va jamoani
shakllantirish, o‘z- o‘zini bilish, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish hamda
maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar hayotini tashkil etishning bir
shaklidir. Birinchi odamlarning paydo bo‘lishi bilan o‘yin ham paydo bo‘lgan.
O‘yin orqali kichik yoshdagi bola (6 yoshgacha) asosiy kompetensiyalarni
shakllantiradi va katta yoshda ularni zamonaviy voqelikni hisobga olgan holda
rivojlantiradi.
1.rasm.Kichik yoshdagi oquvchilar ishlaridan namunalar
Necha yillik ilmiy tadqiqot natijalariga ko‘ra yuqorida o‘zlashtirilgan va
shakllangan kompetensiyalarga ega bo‘lgan ko‘p bosqichli shaxsni shakllantirib
rivojlanishi uchun ta‘lim robototexnikasi bo‘yicha dastur ishlab chiqildi.
2-rasm.Simulatsiya dasturlari orqali robototexnikani o‘rgatish bosqichlari
Virtual o‘quv simulatsiya dasturlari vositasida robototexnikani
o‘rgatish bosqichlari.
Virtual robototexnikani o‘rganish orqali o‘quvchilarda quyidagi
yo‘nalishlar bo‘yicha loyihalar yaratish va rivojlanish imkoniyati paydo bo‘ladi:
Robototexnika: kosmik, muhandislik va ekologik loyihalar; Sport
robototexnikasi;
Robototexnika asoslari;
Robototexnikaga kirish;
Dasturlash orqali mantiqiy fikrlash; Qurish va
yasash orqali rivojlanish .
3-rasm.Yosh toifasini hisobga olgan holda dasturlardan foydalanish.
5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan o‘quvchilarda Minecraft Education Edition,
Bricklink, Lego digital designer dasturlari orqali virtual loyiha yaratish
jarayonida quyidagi jihatlarni rivojlanishi kuzatildi:
•
kognitiv fikrlashni rivojlantirish;
•
kichik motorikani rivojlantirish;
•
nutqni rivojlantirish;
•
rangni to‘g‘ri idrok etishni rivojlantirish;
•
matonat, sabr-toqatni rivojlantirish.
Dasturlash orqali mantiqiy fikrlash (SCRATCH interaktiv muhiti)
7 yoshdan 10 yoshgacha o‘quvchilarda quyidagi rivojlanish imkoniyatlari
shakllanadi:
•
fazoviy tasavvurni rivojlantirish;
•
IT ko‘nikmalarini rivojlantirish;
•
fikrlash mantig‘ini rivojlantirish;
•
konstruktorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish;
•
muhandislik ko‘nikmalarini rivojlantirish;
•
kichik motorikani rivojlantirish;
•
nutqni rivojlantirish;
•
tabiiy va ilmiy dunyoqarashni shakllantirish.
Robototexnikaga kirish (Lego Mindstroms to‘plamlari bilan ishlash Lego
Digital Designer simulatsiya dasturi asosida) 10 yoshdan 12 yoshgacha:
•
robot qurilmalar uchun dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirish;
•
IT-kompetensiyasini rivojlantirish;
•
fikrlash mantig‘ini rivojlantirish;
•
analitik fikrlashni shakllantirish;
•
muhandislik va konstruktorlik ko‘nikmalarini rivojlantirish;
•
fazoviy tasavvurni rivojlantirish;
•
tabiiy va ilmiy dunyoqarashni shakllantirish;
•
predmet muhiti to‘g‘risidagi bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish;
•
kichik motorikani rivojlantirish;
•
nutqni rivojlantirish.
Robototexnika asoslari (Arduino Uno platasi) 12 yoshdan 15 yoshgacha:
•
IT kompetensiyasini rivojlantirish;
•
robototexnik qurilmalarni dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirish (vizual,
obyektga yo‘naltirilgan dasturlash);
•
muhandislik va konstruktorlik kompetensiyalarini rivojlantirish;
•
fazoviy tasavvurni rivojlantirish;
•
tabiiy va ilmiy dunyoqarashni kengaytirish;
•
predmet muhitining bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytirish;
•
analitik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish:
•
kichik motorikani rivojlantirish;
•
nutqni rivojlantirish.
Sport robototexnikasi (Lego MINDSTORMS Education Arduino to‘plamlari) 12
yoshdan 15 yoshgacha:
•
shaxsiy fazilatlarni rivojlantirish (o‘zini o‘zi boshqarish, stressga
chidamlilik, liderlik fazilatlarining namoyon bo‘lishi, rivojlanishi va
boshqalar);
•
o‘z-o‘zini rivojlantirish;
•
muhandislik va konstruktorlik kompetensiyalarini rivojlantirish;
•
IT kompetensiyasini rivojlantirish;
•
robototexnik qurilmalarni dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirish (vizual,
obyektga yo‘naltirilgan dasturlash);
•
predmet muhitining bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytirish;
•
analitik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish:
•
kichik motorikani rivojlantirish;
•
nutqni rivojlantirish.
Robototexnika: kosmik, muhandislik va ekologik loyihalari (TinkerCAD va
Arduino to‘plamlari, radio detallar) 12 yoshdan 17 yoshgacha:
•
predmet muhitining bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytirish;
•
analitik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish;
•
tabiiy-ilmiy dunyoqarashni kengaytirish;
•
o‘z-o‘zini rivojlantirish;
•
muhandislik va konstruktorlik kompetensiyalarini rivojlantirish:
•
IT kompetentsiyasini rivojlantirish;
•
robototexnik qurilmalar uchun dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirish
(vizual, obyektga yo‘naltirilgan dasturlash va yuqori darajadagi tillar);
•
ongni kengaytirish, o‘zini jamiyat hayotida va mamlakat
taraqqiyotida muhim shaxs sifatida idrok etish (o‘z taqdirini o‘zi belgilash).
Ilmiy-tadqiqot robototexnikasi (Lego MINDSTORMS Education
to‘plamlari va Arduino to‘plamlari, radio komponentlar, dasturiy va apparat
majmualari, raqamli laboratoriyalar) 15 yoshdan boshlab:
predmet muhitining bilim, ko‘nikma va malakalarini kengaytirish;
o analitik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish;
o tabiiy-ilmiy dunyoqarashni kengaytirish;
o
o‘z-o‘zini rivojlantirish;
o muhandislik va konstruktorlik kompetensiyalarini rivojlantirish;
o IT kompetensiyasini rivojlantirish;
o robot qurilmalar uchun dasturlash ko‘nikmalarini rivojlantirish (yuqori
darajadagi tillar).
Ushbu bosqichma-bosqich metodikasi kompetensiya darajasining
o‘sishini kuzatish imkonini beradi. 15 yoshga kelib, bola muhandislik yoki
boshqa texnik, shuningdek, IT bilan bog‘liq mutaxassisliklar bo‘yicha
texnikumga har qanday shubhadan xoli ravishda kirishi uchun barcha zarur
muhandislik,
konstruktorlik
va
IT
kompetensiyalariga
ega
bo‘ladi.
O‘zlashtirilgan bilimga ega bola 11-sinfdan so‘ng oliy o‘quv yurtlariga texnik,
muhandislik va IT sohasiga oid har qanday mutaxassisliklarga o‘qishga kirishi
mumkin.
| 