Mehnat resurslarini shakllantirish
Mehnat resurslarining shakllanishi har bir davlatda demografik holatga bog‘liq. Inson tug‘ilishi va vafot etishi bois avlodlar almashishi jarayonida aholi soni va tarkibi muntazam yangilanib va o‘zgarib turadi.
Aholi shakllanishining uch turi farqlanadi
1. Aholining deniografik jihatdan tor shakllanishi. Mohiyat jihatidan aholi demografik jihatdan shakllanishining bu turi da hayotni tark etayotgan avlodning mutlaq soni hayotga kirib kelayotgan avlod sonidan ortiq bo‘ladi. U aholisining tabiiy o‘sishi nolga teng yoki o‘lim tugrilishdan ko‘p bo‘lgan mamlakatlarga xos jarayon. Demografiyada bu depopulyatsiya (fransuzcha «depopulatin» so‘zidan) yoki demografik inqiroz, deb ataladi. Aholining deniografik jihatdan tor shakllanishi xos bo‘lgan mamlakatlarga fuqarolarining qirilib ketishi xavfi tahdid soladi. Iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda aholining demografik jihatdan tor shakllanishi, odatda, urbanizatsiya oqibatlari sifatida ko‘riladi. M a’lumki, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda sanoat ishlab chiqarishi taraqqiy etgan. Ushbu ishlab chiqarishlar uchunjudayuqori malakali mutaxassislar talab qilinadi. Ana shunday xodimlarni tayyorlash uchun ularni 21-23 yil davomida o‘qitish lozim. Shu bilan birga oilada ikkinchi, uchinchi va undan ortiq farzand ko‘rishga ayollarning ishlab chiqarishga vaijtimoiy faoliyatgakengjalb etilganligi «xalaqit» beradi. 2. Aholining demografik jihatdan oddiy shakllanishi. Aholining bunday demografik jihatdan shakllanishida ota-onalar avlodi bilan almashayotgan farzandlar avlodining mutlaq soni teng bo‘ladi. Bunday jamiyatda barqaror jins-yosh tarkibi shakllanadi. Shuning uchun uni muqim tur, deb ham atashadi. Aholining demografik jihatdan mazkur shakllanishi uchun tug‘ilish va oiimning, shuningdek, aholi tabiiy o‘sishining past ko‘rsatkichlari xos bo‘ladi. Bunday holatda aholining umumiy soni ko‘paymaydi, ayrim noqulay vaziyatlar yuzaga keladigan bo‘lsa, jamiyat aholining tor shakllanishi turiga o‘tib ketishi ehtimoli katta. Ushbu holatni hozirgi vaqtda Yevropa va Shimoliy Amerikaning rivojlangan davlatlarida kuzatish mumkin.
Ular uchun quyidagilar xos:
- ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yuqori darajasi;
- oilalarda daromadning ortib borishi, farzandlar sonining kamayishi;
- urbanizatsiya darajasining yuqoriligi (75,0 % gacha);
- jamiyatda ayollar maqomi va rolining ortishi;
-jam iyatda yangi qadriyatlaming shakllanishi;
- aholi tarkibida katta yoshdagi aholining ko‘payishi va boshqalar/
|
