64
ortiqcha
qizishdan
himoyalsh
zamonaviy
qurilmadir:
UVTZ-1,
UVTZ-4B
kabi
yarimo`ztkazgichli qurilmalar yordamida bajarilmoqda.
1-chizmada elektrodvigatellarni noreversiv magnitli ishga tushirgich yordamida tarmoqqa
ulash sxemasi ko`rsatilgan. Sxemada saqlagichlar hamda issiqlik relelari ulanishlari ko`rsatilgan.
1-rasm. Elektrodvigatelni magnitli ishga tushirgich orqali tarmoqqa ulanish sxemasi: PR-
saqlagich; R-ulagich; RT
1
, RT
2
issiqlik relelari; TYX, YURG to`htatish va yurg`azish tugmalari;
K-g`altak va uni kontaktlari; VK-blok kontakti.
4. Avtomatik uzgichlar (AP50, AK63, A1000, AE2000) elektr qurilmalariqo`l bilan ulan
ungani hamda ortiqcha yuklama va qisqa tutashuv sodir bo`lganda avtomatik ravishda uzib
qo`yish uchun ishlatiladi.
Avtomatik uzatgichdagi issiqlik ajratgichlari elektr qurilmalarini
ortiqcha yuklamada
ishlashdan saqlaydi, elektromagnit ajratgich esa qisqa tutashuv tokidan saqlaydi. Issiqlik
ajratgichlari sozlanadi. Ajratgichlarni tuzilishi 2-rasmda ko`rsatilgan.
2-rasm. Aralash ajratgichni sxemasi: 1-kontakt; 2-kalit; 3-cho`lg`am; 4-yakor; 5-bimetall
plastinka; 6-qiziqticg; 7-prujina.
Zanjirda qisqa tutashuv sodir bo`lganda yakor 4 cho`lg`amga tortilib richag ta`sirida kalitni
ochib kontaktni uzib qo`yadi. Ortiqcha yujlama sodir bo`lganda esa bimetall plastinka egilib
richag orqali kontaktni uzib qo`yadi.
5. Datchiklarni vazifasi fizik kattaliklarni o`lchanishi,
masofaga uzatilishi, hamda
boshqarilishi, nazorat qilinishi oson bo`lgan kattaliklarga aylantirish uchun hizmat qiladi.
Avtomatik qurilmalarda bunday kattaliklar asosan elektr kattaliklar (tok, kuchlanish, EYUK,
zaryad)ga aylantiriladi. Datchiklar ikki turga bo`linadi: parametrik va generatorli. Parametrli
datchiklarda fizik miqdorlarni o`zgarishi elektr miqdorlarini o`zgarishi olib keladi. Generatorli
datchiklarda esa fizik miqdorlarni o`zgarishi elektr zanjirda EYUK hosil bo`lishiga
sabab
bo`ladi. Masalan haroratni kuchaytirilishi termoEDS hosil bo`ladi.
65
Parametrik datchiklarni ishlashini ko`rib chiqamiz.
Tenzometrlar esa deformasiya ta`sirida o`z qarshiligini o`zgartiradi (4-rasm) 5 va 6
rasmlarda induktiv va sig`im datchiklari ko`rsatilgan. Bunday datchiklar tashqi kuch P ta`sirida
induktiv qarshilik (5-rasm) va sig`im qarshiliklari o`zgarib zanjir tokini o`zgarishiga sabab
bo`ladi.
5-rasm. Induktiv datchikni tuzilishi.
6-rasm. Sig`im datchiginini tuzilishi.
Generatorli datchiklarda termopara va o`zgarmas tok mikromashinalari kiradi. Mashina
tezligini o`zgarishi induksiyalanadigan EYUK miqdorini o`zgarishiga olib keradi.
Avtomatlashtirilgan elektr yuritmani boshqarishda ko`rsatib o`tilganlardan tashqari
kuchaytirgichlar,
stabilizatorlar, relelar ham qo`llanishlari mumkin.
Kuchaytirgichlarni vazifasi datchikka kelayotgan kuchsiz signallarini kuchaytirib ijrochi
qurilmaga uzatishdir.
Kuchaytirgichlar lampali, yarimo`tkazgichli, magnitli, elektr mashinali turlarga bo`linadi.
Kuchaytirgichlarni asosiy parametrlari uni kuchaytirish koeffisientidir.
kir
chiq
P
P
K
Bu erda P
chiq
, P
kir
kuchaytirgichni kirish va chiqish quvvatlari.
Stabilizatorni vazifasi
parametrlarni ma`lum chegarada ishlab turishdir.
Relelarni vazifasi kirish signallarni ma`lum miqdorga etganda chiqish signali sakrab
o`zgarishini ta`minlashdir.
