1-mavzu: elektr zanjirlari va ularni elementlari

66 
20-MAVZU: O`ZGARMAS TOK DVIGATELI HAMDA ASINXRON, SINXRON VA 
QADAM ELEKTRODVIGATELI AVTOMATLASHTIRILGAN ELEKTR 
YURITMALAR. 
Reja: 
1. 
Asinxron elektrodvigatelli avtomatlashtirilgan elekltr yuritma. 
2. 
O`zgarmas tok va sinxron dvigatelni avtomatik ishga tushirish. 
3. 
Elektrodvigatellarni jadal to`xtatishni avtomatlashtirish. 
Qisqa rutashtirilgan rotorli asinxron dvigatelni ishga tushirish teskariga aylantirish hamda 
aylantirish hamda himoyalash sxemasini ko`rib chiqamiz (1-rasm). 
1-rasm. Qisqa tutashtirilgan asinxron dvigatelni avtomatik ishga tushirish, teskari aylantirish 
hamda himoyalash sxemasi. 
Boshqarish vositalari quyidagilardan iborat: reversiv magnitli ishga tushirgich, knopkalar, 
issiqlik relelari, saqlagichlar, uzgichlar. Uzgich ulangandan so`ng sxema ishga tayyor holatda 
keladi. “OL” knopka ezilishi bilan “OL” kontaktori g`altagi ulanadi. U ishga tushib o`zini kuch 
kontaktori bo`lgan “OL” kontaktlarini ulab dvigatelni tarmoqqa ulaydi. Shu vaqtda uni blok 
kontankti BK ulanib qoladi va shu bilan “OL” knopkasi blokirrovka qilinadi. Dvigatelni 
to`htatish uchun “to`xt” knopkasi eziladi. Natijada “OL” kontaktor g`altagi zanjiri ulanadi, 
dvigatel tarmoqdan uzilib to`xtaydi. “OL” va “OR” g`altaklari zanjirlarida mexanik aloqa 
mavjudligi evaziga bir paytni o`zida “ol” va “or” knopkalarini ezilishi mumkin emas. 
Dvigatelni uzoq vaqt ortiqcha yuklamada ishlashidan avtomatik himoyalash RT1 va RT2 
bimetall issiqlik relelari orqali bajariladi. Ularni ajraluvchi kontaktlari ta`minlovchi manbaa 
zanjiriga ketma-ket ulangan. Rele qisqa vaqt ichida sodir bo`ladigan yurg`azish toklaridan ishlab 
ulgurmaydi. Ortiqcha yuklamada rele ishga tushib dvigatelni tarmoqdan ajratib qo`yadi.
Bimetall plastinka sovigandan so`ng kontaktlarni avvalgi holatiga qaytarish, buzishlar bartaraf 
etilgandan so`ng qo`l orqali bajariladi. 
Dvigatellarni qisqa tutashuv tokidan eruvchan saqlagichlar himoya qiladi. Yurg`azish 
toklarida ular ishga tushmaydi. Sxemada tarmoq kuchlanishi yo`qolib qayta tiklanganda, hamda 
kuchlanish ma`lum miqdordan pasayib ketganda dvigatel tarmoqdan uzib qo`yiladi. 
Dvigatelni reostatli sihga tushirishni avtomatlashtirish. Reostatli ishga tushirishni 
avtomatlashtirishdan asosiy maqsad ishga tushirish reostatini qismlarini shunday chiqarib 
tashlashki, bunda yurg`azishdagi tok va momentlarni yuqori va pastki miqdorlari berilgan 
qiymatlar chegarasida bo`lish kerak. Reostatli ishga tushirishni avtomatlashtirish yoki tok, yoki 
vaqt, yoki tezlik, yoki yo`l bo`yicha bo`lishi mumkin. 
Yakor tezligi bo`yicha o`zgarmas tok dvigatelini ishga tushirib yuborishni avtomatlashtirish. 
2-rasmda parallel qo`zg`otishli dvigatelni tezlik bo`yicha ishga tushirish sxemasi ko`rsatilgan. 
Yurg`azish reostati ikki pog`onaga ega. Ikki tezlanish kontaktlarini g`altaklari 1У va 2У dvigatel 
yakor qisqichlariga ulangan. G`altaklardagi kuchlanish yakor EYUKga proporsional. Kontaktlar 
ma`lum yakor tezligiga tog`ri keladigan kuchlanishlarda ishga tushirishga moslangan bo`ladi. 
“Yurg`” knopkasini ezib kontaktor L orqali yurg`azish reostati to`la kiritilgan holda dvigatel 

67 
yuqori tarmoqqa ulanadi. Dvigatel tezligi oshgan sari yakordagi EYUK va kuchlanish orta 
boshlaydi. 
2-rasm. O`zgarmas tok dvigatelini tezlik bo`yicha reostatli ishga tushirishni 
avtomatlashtirilgan sxemasi. 
Ma`lum tezlikda kontaktor 1У ishga tushadi va uni kontaktlari birinchi pog`ona reostani 
tutashtiradi. Keyingi tezlikni oshishida kontaktor 2У ishga tushib uni kontaktlari reostatni 
ikkinchi pog`onasini tutashtiradi. 
Sinxron dvigatelni avtomaik ishga tushirib yuborish. 3-rasmda sinxron dvigatelni asinxronli 
ishga tushirib yuborish sxemasi ko`rsatilgan. 
3-rasm. Sinxron dvigatelni asinxronli ishga tushirib yuborish sxemasi. 
“Yurg`” knopkasi ezilishi bilan kontaktor L stator cho`lg`amini tarmoqqa ulaydi.
Rotorga joylashtirilgan maxsus “oy katak” tipidagi cho`g`am evaziga rotor aylana boshlaydi. 
Razryadlovchi rezistorga ulangan rotor cho`lg`amlarida aylanuvchi maydon avvaliga katta 
EYUK induksiyalaydi (chastotasi tarmoq chastotasiga teng bo`lgan). Bu zanjirda kechikish bilan 
kontakt L ulanadi. (bu vaqtda RN kontakti ochiq) Rotor tezligi sinxron tezlikka yaqinlashganda 
(sirpanish koeffisienti 
%
5

S
) RN relesi yakori qaytib kontaktor B zanjirdagi RN kontaktni 
ulaydi. U razryadlovchi resistor R ni uzib rotorni qo`zg`atish cho`lg`amini o`zgarmas tok 
manbaiga ulab qo`yadi. Dvigatel sinxronizmga kirib sinxron dvigatel kabi ishlay boshlaydi. 
Dvigatellarni dinamik jadal to`xtatishni avtomatlashtirish tezlik yoki vaqt bo`yicha bo`lishi 
mumkin. 

68 
O`zgarmas tok dvigatelini tezlik bo`yicha jadal to`xtatishni ko`rib chiqamiz (4-rasm). 
4-rasm. O`zgarmas tok dvigatelini dinamik jadal to`xtatishni avtomatlashtirish sxemasi.
“To`xt” knopkasi bosilishi bilan g`altak L uziladi va u yakor zanjiridagi kuch kontakti L ni 
ajratadi va u dinamik jadal to`xtatish relesi RT zanjirdagi blok kontakti ulaydi. Natijada u 
to`xtatish rezistori R yakorni ulovchi to`xtaish kontaktorini ulaydi. Yakor tezligi va EYUK 
kamayadi. Dvigatel to`xtaydi va yana ishga tushishga tayyor holga keladi.
Qadam elektrodvigatellari uchun ham quyida keltirilgan sxemalarni qo`llab ishga tushirish, 
jadak to`xtatish, teskariga aylantirish va boshqa operasiyalarni amalgam oshirish mumkin. 

Download 1,92 Mb.