|
1-mavzu. Psixologiya fanining dolzarb vazifalari, predmeti. Yangicha tafakkur va milliy mafkura shakllanishi sharoitida psixologik bilimlarning tutgan o`rni reja
|
| bet | 16/39 | | Sana | 20.11.2023 | | Hajmi | 252,89 Kb. | | #102050 |
Bog'liq 1-mavzu. Psixologiya fanining dolzarb vazifalari, predmeti. Yang-fayllar.org«Motivatsiya» tushunchasi «motiv» tushunchasidan kengroq ma’no va mazmunga ega. Motivatsiya — inson xulq-atvori, uning bog`lanishi, yo`nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi psixologik sabablar majmuini bildiradi. Bu tushuncha u yoki bu shaxs xulqini tushuntirib berish kerak bo`lganda ishlatiladi, ya’ni: «nega?», «nima uchun?», «nima maqsadda?», «qanday manfaat yo`lida?» degan savollarga javob qidirish — motivatsiyani qidirish demakdir. Demak, u xulqning motivatsion tasnifini yoritishga olib keladi.
Shaxsning jamiyatda odamlar orasidagi xulqi va o`zini tutishi sabablarini o`rganish tarbiyaviy ahamiyatga ega bo`lgan narsa bo`lib, masalani yoritishning ikki jihati farqlanadi: a) ichki sabablar, ya’ni xatti-harakat egasining sub’ektiv psixologik xususiyatlari nazarda tutiladi (motivlar, ehtiyojlar, maqsadlar, mo`ljallar, istaklar, qiziqishlar va hokazolar); b) tashqi sabablar — faoliyatning tashqi shart-sharoitlari va holatlari. Ya’ni, bular ayni konkret holatlarni kelib chiqishiga sabab bo`ladigan tashqi stimullardir.
Shaxs xulq-atvorini ichkaridan, ichki psixologik sabablar tufayli boshqarish odatda shaxsiy dispozitsiyalar ham deb ataladi. Ular shaxs tomonidan anglanishi yoki anglanmasligi ham mumkin. Ya’ni, ba’zan shunday bo`ladiki, shaxs o`zi amalga oshirgan ishi yoki o`zidagi o`zgarishlarga nisbatan shakllangan munosabatning haqiqiy sababini o`zi tushunib yetmaydi, «Nega?» degan savolga «¤zim ham bilmay qoldim, bilmayman», deb javob beradi. Bu anglanmagan dispozitsiyalar yoki ustanovkalar deb ataladi. Agar shaxs biror kasbga ongli tarzda qiziqib, uning barcha sir-asrorlarini egallash uchun astoydil harakat qilsa, bunda vaziyat boshqacharoq bo`ladi, ya’ni, dispozitsiya anglangan, ongli hisoblanadi.
Shu nuqtai nazardan motiv — konkretroq tushuncha bo`lib, u shaxsdagi u yoki bu xulq-atvorga nisbatan turgan moyillik, hozirlikni tushuntirib beruvchi sababni nazarda tutadi. Mashhur nemis olimi Kurt Levin motivlar muammosi, ayniqsa, shaxsdagi ijtimoiy xulq motivlari borasida katta keng qamrovli tadqiqotlar olib borib, shu narsani aniqlaganki, har bir odam o`ziga xos tarzda u yoki bu vaziyatni idrok qilish va baholashga moyil bo`ladi. Shunisi ajablanarliki, o`sha bir konkret vaziyat xususidagi turli shaxslarning baholari ham turlicha bo`ladi. Bundan tashqari, bir shaxsning o`zi ham o`zidagi holat, kayfiyatga bog`liq holda bir xil vaziyatni alohida hollarda turlicha idrok qilishga moyil bo`larkan. Shuning uchun ham odamning ayni paytdagi real harakatlarini o`sha ma’lum sharoitdagi ichki va tashqi stimullarga uning bergan bahosi yoki reaksiyasi sifatida qaramay, balki unda shunga o`xshash holatlarni idrok qilishga ichki bir xozirlik — dispozitsiyaning mavjudligi bilan tushuntirish to`g`riroq bo`ladi. Shu ma’noda shaxs xulqining motivatsiyasi turli sharoitlardan orttirilgan tajribaga tayangan, ongli taxlillar, xattoki, ijtimoiy tajriba normalarining ta’sirida shakllanadigan sabablar kompleksini o`z ichiga oladi. Masalan, texnika oliygoxlarida: «Materiallarning qarshiligi» nomli kurs bor deylik. Shu kursni o`zlashtirish va undan sinovdan o`tish ko`pchilikka osonlikcha ro`y bermaydi. hali kurs boshlanmasdanoq, yosh talabalarda shu kurs va uning talablariga nisbatan shunday ustanovka shakllanadiki, albatta, bu kurs qiyin, uni olib boruvchi o`qituvchi o`ta talabchan, qattiqqo`l va hokazo degan. Bunday motivatsiya mana necha avlod talabalari boshdan kechirayotgan holat. Endi konkret shaxsning dars jarayoni boshlangan keyingi harakatlari konkret motivlar bilan izohlanadi va tirishqoq talaba uchun bu fan ham boshqa fanlar qatori tinimsiz izlanish, o`z vaqtida darslarni tayyorlashni talab qilsa, boshqasi uchun (dangasaroq talaba uchun) bu darsdan keyin dars yo`q va u qachon shu semestr tugashini kutib harakat qiladi.
Har qanday motivlarning orqasida shaxsning ehtiyojlari yotadi. Ya’ni, maqsadli hayotda shaxsda avval u yoki bu ehtiyojlar paydo bo`ladi va aynan ularning tabiati va zaruratiga bog`liq tarzda xulq motivlari namoyon bo`ladi. Misol uchun talabaning o`quv faoliyatini olish mumkin. Bilim olish maqsadi bilim, ilm olish, qiziquvchanlik ehtiyojini paydo qiladi. Bu ehtiyoj taraqqiyotning ma’lum bir davrida, masalan, bog`cha yoshidan boshlab qoniqtirila boshlaydi. Bolaga sotib olib berilgan kitoblar, daftar va boshqa o`quv qurollari, ma’lum ta’lim maskanida tashkil etilgan shart-sharoitlar va u yerdagi bevosita bilim olishga qaratilgan faoliyatning o`zi, bola uchun motiv o`rnini bosadi. Yana bir oddiy misol: qo`lingizda kitob bor. Siz hali uni o`qishni boshlamadingiz. Lekin o`qish istagi bor, shu istakning ortida esa, o`sha mazmunni bilish va uning tagiga yetish ehtiyoji turadi. Rus olimi R. Nemov shaxsdagi motivatsion sohani quyidagicha tasavvur qiladi. Umuman, har qanday shaxs-dagi mavjud ehtiyojlarni ikki guruhga bo`lish mumkin:
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
1-mavzu. Psixologiya fanining dolzarb vazifalari, predmeti. Yangicha tafakkur va milliy mafkura shakllanishi sharoitida psixologik bilimlarning tutgan o`rni reja
|
