195
38-§. HAYVONOT DUNYOSIDAGI EVOLUTSION O‘ZGARISHLAR
Tayanch bilimlaringizni qo‘llang.
Quyi sinflarda olgan bilimlaringizga
asoslanib, hayvonot dunyosi sistematikasi haqida fikr yuriting.
Hayvonlar filogenezi deyilganda bir hujayrali organizmlardan to
sutemizuvchi hayvonlarning paydo bo‘lishi va tarixiy rivojlanishi tushuniladi.
Ma’lumki, irsiy o‘zgaruvchanlik asosida foydali belgiga ega bo‘lgan
organizm o‘z avlodiga nisbatan anatomik, morfologik
tuzilishi va hayotiy
jarayonlarning jadallashuviga ega bo‘lganligi sababli yashash uchun kurash
va tabiiy tanlanishda saqlanib qolish imkoniyati ortadi. Yerda hayotning
paydo bo‘lishi va rivojlanishining dastlabki erasi bo‘lgan
arxey erasining
ikkinchi yarmida yuz bergan uchta yirik aromorfozning ikkitasi: ko‘p
hujayrali organizmlarning paydo bo‘lishi va jinsiy ko‘payish hayvonlar
filogenezida muhim o‘rin tutgan.
Turli sistematik guruhlarga mansub hayvonlar tuzilishi va hayotiy
jarayonlari o‘rtasidagi umumiy belgilar ularning
yagona umumiy ajdoddan
kelib chiqqanligini ko‘rsatadi. Shuning uchun hayvonot dunyosining turli
sistematik guruhlari o‘rtasidagi filogenetik munosabatlarni shajara daraxti
sifatida tasavvur qilish mumkin (59-rasm).
Bir hujayrali organizmlarda yuz bergan evolutsion o‘zgarishlar.
Evolutsiya jarayonida birlamchi okeanda dastlab
turli xil organik moddalar
tabiiy yo‘l bilan sintezlanib to‘planib borgan. Keyinchalik bu moddalardan
juda mayda shilimshiq zarrachalar shaklidagi protobiontlar hosil bo‘lgan.
Protobiontlar tashqi muhitda erigan organik moddalarni shimib olib
o‘sganligi va bo‘linib ko‘payganligi taxmin qilinadi.
Tabiiy tanlanish tufayli
protobiontlarning tuzilishi mukammallashib, dastlab prokariotlar,
ularda
yadro va hujayra organoidlari paydo bo‘lishi natijasida esa bir hujayrali
eukariot organizmlar kelib chiqqan. Xivchinlar yordamida harakatlangan
bunday organizmlar barcha bir hujayralilarning umumiy ajdodi hisoblanadi.
Keyinchalik bir hujayralilardan ayrimlari koloniya bo‘lib yashashga o‘tgan.
