97
I
daraja
II daraja
III
daraja
IV daraja
V daraja
Produtsent I tartibli konsument II tartibli kon-
sument
III tartibli kon-
sument
IV tartibli kon-
sument
O‘simlik
Mo‘ylovdor
qo‘ng‘iz
Qizilishton
Lochin
Suvsar
Fitoplankton
Zooplankton
Pingvin
Dengiz qoploni
Kasatka
25-rasm.
Trofik darajalar.
Tabiatda ko‘pgina turlar bir turdagi
oziq bilan oziqlanmaydi, balki turli
xil oziq manbalaridan foydalanadi. Shunday ekan, oziq xiliga qarab har qaysi
tur bitta oziq zanjirining turli trofik darajalarini egallashi mumkin. Masalan,
sichqonlarni tutib yeyishi bilan qirg‘iy uchinchi trofik darajani, ilonlarni
tutib yeyishi bilan esa to‘rtinchi trofik darajani egallaydi.
Bundan tashqari,
bir vaqtning o‘zida ular turli oziq zanjirlarining bo‘g‘inlari bo‘lishlari ham
mumkin. Bir turning o‘zi turli xil oziq zanjirlarining bo‘g‘ini sifatida ularni
o‘zaro bog‘lab turadi. Masalan, qirg‘iy turli oziq zanjirlariga mansub bo‘lgan
kaltakesak, quyon yoki ilonni yeyishi mumkin. Natijada trofik zanjirlar
bir-biri
bilan chalkashib, ekosistemada trofik (oziq) to‘ri – bir necha oziq
zanjirlaridan iborat bo‘lgan murakkab to‘rni hosil qiladi (26-rasm).
Oziq to‘rida bir oziq zanjirining bo‘g‘inlari boshqa zanjirning tarkibiy
qismi bo‘ladi. Har qaysi oziq zanjiri moddalar va energiya o‘tadigan alohida
kanaldir. Agar biogeotsenozning biror a’zosi yo‘qolsa
tizim buzilmaydi,
chunki organizmlar boshqa oziq manbalaridan foydalanadi. Bu fikrdan esa
turlar qanchalik xilma-xil bo‘lsa, tizim shunchalik barqaror bo‘ladi degan
umumiy xulosa kelib chiqadi.
4 – Biologiya 11
