©
A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv, J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv,
М. Umаrаliyevа, I. Abdurахmonоvа.
©
«Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi
Bosh tahririyati, 2018.
Biologiya:
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 11-sinfi
uchun darslik: 1-nashr / Mualliflar: A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv,
J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv, М. Umаrаliyevа, I. Abdurахmo nоvа. –
T.: «Sharq», 2018. – 240 b.
ISBN 978-9943-26-806-7
UO‘K 57(075.3)=512.133
KBK
28.0ya721
UO‘K 57(075.3)=512.133
KBK 28.0ya721
B – 70
B – 70
ISBN 978-9943-26-806-7
Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari
hisobidan chop etildi.
T a q r i z c h i l a r:
Q. Saparov
– biоlоgiya fаnlаri doktori, professor;
M. Ergаshеvа – A. Avlоniy nоmidаgi ХТХQТМОМI dоtsеnti,
biоlоgiya fаnlаri nоmzоdi;
B. Rахimоvа – Тоshkеnt shаhаr Yunusоbоd tumаnidаgi 105-sоnli
umumtа’lim mаktаbi biоlоgiya fаni o‘qituvchisi.
М u а l l i f l а r:
A. G‘аfurоv, A. Abdukаrimоv, J. Тоlipоvа, О. Ishаnkulоv,
М. Umаrаliyevа, I. Abdurахmonоvа.
3
SO‘ZBOSHI
Hozirgi paytda insoniyat oldida turgan muhim vazifalardan
biri tabiatdagi
biolo gik xilma-xillikni asrash, ekologik barqarorlikni ta’minlash, global iqlim
o‘zgarishlarining salbiy ta’sirini yumshatish sanaladi. Inson salomatligiga tahdid
sola yotgan allergik, yuqumli va epidemiologik kasalliklarning oldini olish, qishloq
xo‘jaligini modernizatsiya
qilish va jadal rivojlantirish, ekologik toza mahsulotlar
ishlab chiqarishni kengaytirish, sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yanada
yaxshilash, suv va boshqa resurslarni tejaydigan zamonaviy agrotexnologiyalarni
joriy etish zarur. Kasallik va zararkunandalarga chidamli qishloq xo‘jaligi
ekinlarining yangi navlarini hamda yuqori mahsuldorlikka ega hayvon zotlarini
yaratish lozim. Ushbu vazifalarni bajarish bugungi kunda o‘rta maktabda tahsil
olayotgan, kelgusida yetuk mutaxassis bo‘lishga bel bog‘lagan
yoshlar zimmasiga
yuklanadi. Mazkur muammolarni muvaffaqiyatli hal etishda tibbiyot, tabiatni
muhofaza qilish va tabiiy boyliklardan oqilona foydalanishning nazariy asoslari
bo‘lgan biologiya fanining qonuniyatlari, fan yangiliklari va qo‘lga kiritilgan
yutuqlarni o‘rganish va amaliyotda qo‘llash muhim ahamiyat kasb etadi.
Har bir shaxs tabiat va uning tarkibiy qismlari,
atrof-muhitga ehtiyotkorlik
bilan oqilona munosabatda bo‘lishi, tabiiy boyliklarni asrash, ko‘paytirish, tirik
organizmlarning Yer yuzida tarqalishi, rivojlanishi, ularning yashash muhitiga
moslanishi, muhit va boshqa tirik organizmlar bilan o‘zaro munosabatlari,
sayyoramizdagi hayotga tahdid soluvchi omillar
va ularni bartaraf etish
tadbirlariga doir biologik qonuniyat va nazariyalarni o‘rganishi lozim. Mazkur
bilimlar ekologik madaniyatni tarkib toptirishning asosi sanaladi.
Ushbu darslik o‘rta ta’lim maktablarining davlat ta’lim standartlari talablari
asosida tayyorlangan. Darslik mazmuni 10-sinfda o‘qitilgan biologiya o‘quv
fanining mantiqiy davomi bo‘lib, 11-sinfda hayotning biogeotsenotik va biosfera
darajasidagi umumbiologik qonunlar, organik olam filogenezini o‘rganishga
bag‘ishlangan. Mavzu mazmunini diqqat bilan o‘qib chiqib, unda foydalanilgan
shartli belgilar asosida berilgan topshiriqlarni bekam-u ko‘st bajarishingiz
kelgusida shaxs sifatida shakllanish, ilmiy dunyoqarashni
kengaytirish va
ekologik tafakkurga ega bo‘lishingizga zamin tayyorlaydi.
Mustaqil O‘zbekistonning komillikka intiluvchi farzandi sifatida fan
asos larini chuqur o‘zlashtirib, kelgusida biologiyadan egallagan kompeten-
siyalaringizga asoslangan holda kasb tanlab, mustaqil hayotda o‘z o‘rningizni
topishingizga ishonamiz.
