6
Biosfera o‘zida yerning tirik organizm tarqalgan qobig‘i
sifatida
sayyoramizdagi barcha biogeotsenozlarni qamrab oladi. Biogeotsenoz o‘z
navbatida ekologik jihatdan bir-birini to‘ldiradigan turli populatsiyalardan
tashkil topgan. Populatsiyalar esa, avlodlari doimo almashinib turadigan
individlardan tuzilgan. Individlar yaxlit organizm bo‘lib,
ular organlar
sistemalaridan, organlar sistemalari organlardan, organlar to‘qimalardan,
to‘qimalar hujayralardan iborat. Tirik organizmlarning eng kichik birligi
hujayra sanaladi. Hujayra alohida bir hujayrali organizm sifatida ham,
shuningdek, ko‘p hujayrali organizmning
bir qismi sifatida barcha
hayotiy xossalarni namoyon etadi. Hujayra doimiy bo‘lishi shart bo‘lgan
organoidlardan, tarkibi esa anorganik moddalar va makromolekulalardan
tashkil topgan. Hujayrada boradigan hayotiy jarayonlar ularning tarkibidagi
makromolekulalarning o‘zaro ta’siriga bog‘liq.
Hayot darajalari biri ikkinchisiga asos bo‘lib, keyingi darajani vujudga
keltirganligi sababli, iyerarxik (zinapoya ko‘rinishiga o‘xshash)
tuzilish
nomini olgan.
Shunday qilib, tabiiy obyektlar va ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqadorlik
ko‘lami va ta’sir doirasiga ko‘ra juda xilma-xil. Ularni o‘rganish uchun
biologiyaning turli bo‘limlari alohida yondashuvlar va tadqiqot metodlarini
ishlab chiqqan.
Biologik sistemalar bir-biri bilan nafaqat
kelib chiqishi jihatidan, balki
ular o‘rtasida o‘zaro ta’sir orqali vujudga keladigan, shuningdek,
tashqi
muhit bilan munosabatlari orqali ham uzviy bog‘langan.
Biologik sistemalar tabiatning tarixiy rivojlanish natijasi sanaladi. Ular
o‘z-o‘zini boshqarish, rivojlanish, ko‘payish, tarkibiy qismlar o‘rtasida o‘zaro
ta’siri barqarorligi va muvozanatning paydo bo‘lishi bilan xarakterlanadi.
Tabiatda tarixiy taraqqiyot natijasida vujudga kelgan biosistema mu-
vozanatining buzilishi ekologik sistemalar strukturasining o‘zgarishiga, ba’zi
hollarda ularning nobud bo‘lishiga olib keladi.
Tabiat va jamiyatning barqaror hamkorligi uchun atrof-muhitni muhofaza
qilish, ekologik boshqarish, jamiyat va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarni
tartibga solish muammosi paydo bo‘ldiki,
bu insoniyat kelajagi uchun
muhim hisoblanadi. Insoniyat jamiyatining mavjudligi va rivojlanishi hayot
va tabiatning, tabiiy jamoa va tizimlarning rivojlanish qonunlarini chuqur
anglash asosida shakllanishi kerak.
