1. Rul boshqarmasining kоnstruktsiyalаri vа ulаrga qo´yilаdigаn tаlаblаr

 
1. Rul boshqarmasining kоnstruktsiyalаri vа ulаrga qo´yilаdigаn tаlаblаr. 
2. Rul yuritmаsi vа оsmа kinеmаtikаsining o´zaro bog´liqligi. 
3. Tоrmоz boshqarmasining kоnstruktsiyalаri vа ulаrga qo´yilаdigаn 
tаlаblаr. 
4. Tоrmоz mехаnizmlаri аsоsiy pаrаmеtrlаrining аvtоmоbil mаssаsigа 
bog´liqligi. 
1. Rul boshqarmasiining kоnstruktsiyalаri vа 
ulаrga qo´yilаdigаn tаlаblаr. 
Rul boshqarmasi avtomobil harakatlanganda boshqariluvchi g´ildiraklarni 
burish yo´li bilan uning yo´nalishini o´zgartirish va yurishini haydovchi 
belgilangan yo´sinda saqlash uchun xizmat qiladi. 
Rul boshqarmasining vazifasi haydovchining boshqarishga mos ravishda 
avtomobilni harakat yo´nalishini o´zgartirishdan yoki tanlangan yo´nalishni 
saqlashdan iborat. Rul boshqarmasi asosan uch qismdan tashkil topgan: rul 
mexanizmi, rul yuritmasi va rul kuchaytirgichi.
Rul boshqarmasi avtomobilning harakat xavfsizligi bilan bog´liqligi uchun 
unga quyidagi talablar qo´yiladi:
 avtomobilni kichik radiusda burilishini ta´minlash;
 rul chambaragiga qo´yiladigan kuchni kamaytirish hisobiga, 
avtomobilni boshqarishni yengillatish;
 kuch va kinematik kuzatuvchanlikga ega bo´lishi, ya´ni rul 
chambaragiga qo´yilgan kuch bilan boshqariluvchi g´ildiraklarning burilishiga 
qarshilik momenti orasidagi proporsionallik va rul chambaragini burilishiga mos 
ravishda boshqariluvchi g´ildiraklarni burilishi;
 burilishlarda g´ildiraklarni yon tarafga kam sirpanishi;
LECTURE 9. THE BASICS OF DESIGNING VEHICLE CONTROLS 
9-MAVZU: BOSHQARISH QISMINI LOYIHALАSH АSОSLАRI.
O’quv rejasi: 

 boshqariluvchi g´ildiraklar qabul qilgan turtkilarni rul chambaragiga 
uzatilmasligi;
 rul boshqarmasini me´yoriy elastiklikga ega bo´lishi;
 rul boshqarmasining qismlari bilan osma orasida kinematik 
kelishuvchanlik mavjud bo´lishi osma ezilganida boshqariluvchi g´ildiraklarni o´z-
o´zidan burilishdan saqlash;
 rul boshqarmasining boshqariluvchi g´ildiraklarini barqarorligiga 
(stabilizatsiya) kam ta´siri;
 yuqori ishonchligi;
Boshqariluvchi g´ildiraklarni burish uchun xizmat qiladigan mexanizmlar 
to´plami rul boshqarmasi deb ataladi. 
Rul boshqarmasi rul mexanizmi bilan rul yuritmasidan tashkil topgan 
bo´lib, ularning umumiy tuzilishi 2-rasmda keltirilgan. 
Boshqariladigan har bir g´ildirak burilish sapfasiga o´rnatilgan, u esa old 
ko´prik balkasiga shkvoren bilan biriktirilgan. 
Shkvoren balkaga qo´zg´almas qilib mahkamlangan va uning yuqori va 
pastki uchlari burilish sapfasining teshikchalariga kirib turadi. Richag sapfani 
burganda, u boshqariluvchi g´ildirak bilan birga shkvoren atrofida buriladi. 
Burilish sapfalari bir-biri bilan richaglar hamda ko´ndalang tortqi 
yordamida ulangan. Shuning uchun boshqariluvchi g´ildiraklar birgalikda bir 
vaqtda buriladi. 
Boshqariluvchi g´ildiraklarni burish haydovchi tomonidan rul 
chambaragini aylantirisji bilan amalga oshiriladi. 
Rul chambaragini aylantirish natijasida val aylanib, chervakni va u o´z 
navbatida sektorni harakatga keltiradi. Sektor valiga soshka mahkamlangan, u 
bo´ylama tortqi va richag orqali burilish sapfasini boshqariluvchi g´ildiraklar bilan 
birga buradi. 
Rul chambaragi, val chervak va sektor birgalikda rul mexanizmini tashkil 
etadi va u haydovchining rul chambaragiga qo´ygan momentini boshqariluvchi 
g´ildiraklarni burish uchun oshirib beradi. 

Soshka, bo´ylama tortqi, burilish sapfalarining richaglari va ko´ndalang 
tortqi rul yuritmasini tashkil etadi, bu uzatma soshkaga uzatilgan kuchni, 
boshqariluvchi g´ildiraklarni burovchi sapfaga uzatadi. 
Ko´ndalang tortqi richaglar boshqariluvchi g´ildiraklarning burilish 
burchaklarini muvofiqlashtiruvchi rul trapetsiyasini hosil qiladi. Rul chambaragi 
transport harakati yo´nalishiga muvofiq ravishda avtomobil kabinasi yoki yengil 
avtomobil kuzovi ichida o´ng va chap tomonga o´rnatilishi mumkin. Bizning 
mamlakatda va boshqa ko´pgina mamlakatlarda o´ng tomonlama harakat qoidasi 
joriy etilganligi sababli rul chambaragi ro´baro kelayotgan transportni yaxshi 
ko´rishi uchun chap tomonga o´rnatilgan. 
Rul mexanizmi orqali momentning orttirilishi, uzatmalar soniga bog´liq 
bo´lib, u rul chambaragi burilish burchagining soshkaning burilish burchagiga 
bo´lgan nisbati bilan baholanadi.