12- amaliy mashg‘ulot.
Boshqaruvni uzatish buyrug'i va zanjir buyruqlarini amaliy o'rganish
Ishdan maqsad: talabalarga joriy mavzuga oid bilimlarni berish hamda tegishli
qurilmalar, uning ish tamoyili hamda signallarini shakllantirish shuningdek ularni
qayta ishlash prinsiplarini o‘rgatishdan iborat.
Topshiriq: joriy mavzuga oid bilimlarni shu ko‘rsatmaga
asosan mustahkamlash,
tegishli tizim bo‘lsa u auditoriyada bo‘lsa to‘g‘ridahto‘g‘ri o‘qituvchiga o‘z xulosa
va bilimlarini namoyon etish xam hisobotlar tuzishdan iborat.
Nazariy qism
Markaziy protsessor (CPU; shuningdek markaziy protsessor - CPU; inglizcha
markaziy protsessor, markaziy protsessor, so'zma-so'z - markaziy protsessor,
ko'pincha faqat protsessor) - mashina ko'rsatmalarini (dastur kodi) bajaradigan
elektron
blok yoki integral mikrosxema, asosiy qismi kompyuter uskunasi yoki
dasturlashtiriladigan mantiqiy kontroller. Ushbu komponent ba'zan oddiygina
protsessor deb ataladi.
Dastlab, markaziy protsessor atamasi faqat qattiq mantiqiy operatsiyalarni
emas, balki kompyuter dasturlarining mashina kodini tushunish va bajarish uchun
mo'ljallangan maxsus elementlar tizimini tavsiflaydi.
Ushbu atama va uning
qisqartmasi kompyuter tizimlariga nisbatan qo'llanilishi 1960-yillarda boshlangan.
O'shandan beri protsessorlarning dizayni, arxitekturasi va amalga oshirilishi bir
necha bor o'zgargan. Zamonaviy hisoblash tizimlarida markaziy protsessorning
barcha funktsiyalari odatda bitta yuqori integratsiyalangan chip - mikroprotsessor
tomonidan amalga oshiriladi.
Markaziy protsessorning asosiy xarakteristikalari:
takt tezligi, unumdorligi,
quvvat sarfi, ishlab chiqarishda qo'llaniladigan litografik jarayon standartlari
(mikroprotsessorlar uchun) va arxitektura.
Dastlabki protsessorlar noyob va hatto o'ziga xos kompyuter tizimlari uchun
noyob komponentlar sifatida yaratilgan. Keyinchalik,
kompyuter ishlab
chiqaruvchilari bitta yoki bir nechta yuqori ixtisoslashtirilgan dasturlarni ishga
tushirish uchun mo'ljallangan protsessorlarni ishlab chiqishning qimmat usulidan
ko'p maqsadli protsessor qurilmalarining odatiy sinflarini ommaviy ishlab
chiqarishga o'tdilar.
Kompyuter komponentlarini standartlashtirish tendentsiyasi
yarimo'tkazgichli
elementlar, asosiy kompyuterlar va mini-kompyuterlarning jadal
rivojlanishi davrida paydo bo'ldi va integral mikrosxemalarning paydo bo'lishi bilan
u yanada mashhur bo'ldi. Mikrosxemalarning yaratilishi protsessorlarning
murakkabligini yanada oshirish va bir vaqtning o'zida ularning jismoniy hajmini
kamaytirish imkonini berdi. Protsessorlarni standartlashtirish va miniatyuralashtirish
ularga asoslangan raqamli qurilmalarning insonning kundalik hayotiga chuqur kirib
borishiga olib keldi.
Zamonaviy protsessorlarni nafaqat kompyuterlar kabi yuqori
texnologiyali
qurilmalarda, balki avtomobillar, kalkulyatorlar, mobil telefonlar va
hatto bolalar o'yinchoqlarida ham topish mumkin. Ko'pincha ular mikrokontrollerlar
bilan ifodalanadi, bu erda hisoblash
qurilmasidan tashqari, chipda qo'shimcha
komponentlar (dastur va ma'lumotlar xotirasi, interfeyslar, kiritish-chiqarish portlari,
taymerlar va boshqalar) joylashgan. Mikrokontrollerning zamonaviy hisoblash
imkoniyatlari o'ttiz yil avvalgi shaxsiy kompyuter protsessorlari bilan taqqoslanadi
va ko'pincha ularning ishlashidan sezilarli darajada oshmaydi.
Jarayonlarni avtomatlashtirish tizimlarida protsessorni to'xtatish, uni
uzilishni kutish holatiga qo'yish va tashqi qurilmalarni dastlabki holatga o'tkazish
operatsiyalari juda tez-tez qo'llaniladi, shuning uchun ular uchun alohida buyruqlar
ajratiladi.
HALT buyrug'i - protsessorni to'xtatish - uni masofadan boshqarish rejimiga
o'tkazadi. Yagona dasturli ish rejimida u ko'pincha dasturda oxirgi narsa yoki
dasturning keyingi bajarilishini ma'nosiz qiladigan ba'zi
shartlar tufayli chiqish
sifatida ishlatiladi. Ko'p dasturli rejimda u imtiyozga ega va faqat ichki rejimda
foydalanish mumkin, boshqa rejimlarda foydalanilganda uzilish sodir bo'ladi.
WAIT buyrug'i tizimning tashqi uzilishga tezroq javob berishini ta'minlaydi,
chunki Kanal joriy buyruqning bajarilishini kutmaydi. Qayta ishlash tugallangandan
so'ng, RTI (RTT) buyrug'i boshqaruvni WAIT dan keyingi buyruqqa o'tkazadi.
RESET buyrug'i (tashqi qurilmalarni qayta tiklash) ham imtiyozga ega. Biroq,
foydalanuvchi rejimida bajarilganda, u uzilishga olib kelmaydi, lekin NOP (hech
qanday operatsiya) ko'rsatmasi sifatida e'tiborga olinmaydi. Ikkinchisi oddiygina
hisoblagich qiymatini 2 ga oshiradi va protsedura tanasida
katakchani zaxiralash
uchun ishlatiladi.
Nazorat savollari
1) Mikroprotsessorda HALT buyrug‘i qanday buyurug‘?
2) Markaziy protsessorning asosiy xarakteristikalari nimlardan iborat?
3) Mikroprotsessorda WAIT buyrug'i qanday buyurug‘?
4) Mikroprotsessorda RESET buyrug'i qanday buyurug‘?
