Kurs loyihasi

1. 
   Kirish………………………………………………………………….
   

2. 
   Texnik iqtisodiy asoslar……………………………………………….
   

3. 
   Xomashyo moddalar va tayyor maxsulotlar tavsifi............................
   

4. 
   Texnologik jarayon tavsifi……………………………………………..
   

5. 
   Asosiy qurilmaning texnologik hisobi…………………………………
   

6. 
   O’lchash asboblari va avtomatlashtirish……………………………...
   

7. 
   Atrof muhit-muhofazasi……………………………………………...
   

8. 
   fuqaro muhofazasi…………………………………………………….
   

9. 
   Mehanat muhofazasi………………………………………………….
   

10. 
    Iqtisodiyot bolimi……………………………………………………
    

11. 
    Bitiruv ishining qisqacha mazmuni………………………………….
    

12. 
    Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………
    

Kirish

O’zbekiston xalq xo’jaligini yirik tarmoqlaridan biri sanoat bo’lib unda ish bilan band bo’lgan aholining 1/8 faoliyat ko’rsatmoqda.

Sanoat tarmoqlari orasida qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi va agrosanoat majmuiga xizmat ko’rsatuvchi tarmoqlar tarixan yetakchi mavqega ega. Bular paxta tozalash, shoyi to’qish, konserva, yog’-moy va boshqa sanoat turlaridir. Shu bilan birga kimyo va neft kimyosi, mashinasozlik, elektronika, energetika, metallurgiya, yengil va qurilish materiallari sanoati jadal sur’atlarda rivojlanmoqda.

Bu majmuaning mamlakat sanoat ishlab chiqarishidagi xissasi 26,8?n iborat. O’zbekiston jahondagi 10 ta yirik gaz ishlab chiqaruvchi mamlakatlar jumlasiga kiradi. Respublikada qudratli gidroelektr stantsiyalari va issiqlik elektr stantsiyalari mavjud.Metallurgiya majmuasi tarkibiga ma’dan xom ashyosini, qora va rangli metallarni qazib chiqaruvchi, boyituvchi va qayta ishlab chiqaruvchi korxonalar kiradi. Oltin, kumush, mis, qo’rg’oshin, rux, volfram, molibden, litiy, uran, alyuminiy xom ashyosi, nodir metallar va boshqa qator qazilma boyliklarning aniqlangan zahiralari ko’p.

Ishlab chiqarilayotgan iste’mol mollarining uchdan bir qismi yengil sanoat korxonalari tomonidan amalga oshirilmoqda. Bu erda an’anaviy yetakchi soha to’qimachilikdir.

Gaz sanoati Tarmoqning respublikada qazib olinayotgan yoqilg’i balansidagi xissasi 87,2% tashkil etadi. Sanoat usulida qazib chiqarish asosan 50-60 yillarda boshlandi. Qazib olish sanoati joylashgan asosiy rayonlar- Farg’ona va Surxondaryo viloyatlari, Buxoro, Qashqadaryo hamda Qoraqalpog’iston respublikasidir.

Respublikamizda eng yirik bo’lgan Muborak gazni qayta ishlash zavodining birinchi navbati 1972 yil ishga tushirilib, gazni aralashmalarda tozalash imkoniyatlari yaratildi. Hozir respublikamizda yiliga Muborak zavodida, Farg’ona neftni qayta ishlash zavodida hamda Sho’rtang gaz majmuasida 100 ming tonnaga yaqin suyultirilgan gaz ishlab chiqarilmoqda.

O’zbekiston mustaqillikka erishgach, mamlakatning neft va gaz mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojini o’z resurslari hisobiga qondirish asosiy masala bo’lib qoldi.

Tabiiy yoqilg’i gazlar metan qatori uglevodorotlari aralashmasini o’zida namoyon etadi. Ayrim konlardan chiquvchi gazlarida nordon komponentlar (vodorod sulfid, uglerod ikki oksidi, azot, kislorod, kamchil gazlar – geliy va argon) bo’ladi, shuningdek, barcha tabiiy gazlarni doimiy hamrohi suv bug’laridir.

Tabiiy gaz tarkibiga kiruvchi uglevodorodlarni shartli ravishda uch guruhga bo’lish mumkin:

• I guruhga metan va etan kiradi, ular quruq gazlar hisoblanib, gazlarda ularning miqdori normal sharoitda 60 dan 95 % gachabo’ladi.

• II guruhga propan, izobutanva n–butan kiradi. Bu uglevodorodlar normal sharoitda gaz ko’rinishida, oshirilgan bosimlarda ular suyuq holatga o’tadi.

• III guruh izopentan, n–pentan, geksan va biroz yuqori molekulali uglevodorodlar kiradi. Ular normal sharoitda suyuq holatda bo’lib, benzin tarkibiga kiradi.

Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini (92-99 %) metan CH₄ tashkil etadi va qolgan qismini uglerod (II) oksidi, yonuvchi vodorod, azot, is gazi, suv buglari, oltingugurtli vodorod, ammiak va boshqalarni tashkil qiladi.

Sun`iy gazlar qattiq va suyuq yonilqilarni qayta ishlash jarayonida olinadi, jumladan, sanoatgazi (domna, koks, yorituvchi, kanalizatsiya gazlari), generator gazi (qattiq yonilqilarni gazga aylantirishda) va boshqalar. Ularning tarkibi va xossalari, shu jumladan, yonish issiqligi keng ko`lamda o`zgaradi. Odatda, ular turli hiddagi yonuvchi va inert gazlarning aralashmasidan iborat. Ularning tarkibiga yonuvchigazlar: metan, propan, butan C_nH_m formulali boshqa uglevodorodlar, vodorod, is gazi va shuningdek, inert gazlar va ifloslantiruvchi moddalar (karbonatangidrid, azot, namlik, smola holidagi moddalar, mexanik zarralar, oltingugurtli birikmalar va boshqalar) kiradi.

Gazsimon yonilqilar siqilgan va suyultirilgan ko`rinishda ishlatiladi. Kritik harorati havo haroratidan yuqori bo`lgan uglevodorodlar past bosimda gazholatidan suyuq holatga o`tadi. Bunday gazlar – suyultirilgan gazlar deyiladi.20°Charoratda propanni suyuq holatga o`tkazish uchun 0,85MPa, butan uchun 0,2 MPabosim talab qiladi.

Siqilgan gazlar kritik harorati havo haroratidan past bo`lgan uglevodorodlar hisoblanadi. Siqilgan gazning asosiy tarkibiy qismi bo`lgan metanni suyuq holatga o`tkazish uchun - 82°C harorat talab etiladi.

Gazlarni qayta ishlashning mohiyati shundaki, ularni tarkibidan nordon komponentlar va namlikni yo’qotish, so’ngra bu gazlardan I va II guruh uglevodorodlarini ajratishdan iboratdir.

Ma`lumkiuglevodorodgazlarikelibchiqishigako’raularniuchguruhgabo’lishmumkin:

1. Tabiiy gazlar, mustaqil hosil bo’lgan bo’lib tarkibida juda oz miqdorda suyuq uglevodorod saqlagan gazlar;

2. Yo’ldosh gazlar, neft bilan birgalikda chiquvchi gazlar;

3. Zavod gazlari, neftni qayta ishlashdagi destruktiv jarayonlarda hosil bo’ladigan gazlar.

Tabiiy gazlardan sanoat korhonalari va aholi turar joylarida yoqilg’I sifatida keng foydalaniladi, bundan tashqari kimyoviy mahsulot ishlab chiqarishda xomashyo bo’lib hizmat qiladi. Bu mahsulotlar asosan vodorod, acetilen, formaldegid, hloroform va boshqalar.

Yo’ldosh gazlar communal ehtiyojlar va avtotransportlarda yoqilg’I uchun qo’llaniladi, shuningdek, piroliz jarayonlari uchun homashyo sifatida ham foydalaniladi.

Neft homashyolarini qayta ishlashda har bir destruktiv jarayonlardan zavod gazlari hosil bo’ladi. Zavod gazlari uglevodorod tarkibiga ko’ra bir–biri dan farqlanadi. Termik kreking gazlari tarkibida metan va boshqa miqdorda to’yinmagan uglevodorodlarga boy bo’ladi. Katalitik kreking gazlarida butanlar va butilenlar miqdori ko’pligi bilan harakterlanadi.

Tabiiy gazlarni qazib chiqarish va qayta ishlash doimo gazgidratlari hosil bo’ladi. Gidrat hosil qiluvchi komponentlar asosan tabiiy gaz tarkibida engil uglevodorodlar – metan, etan, propan, izobutan, shuningdek, azot, uglerod ikki oksidi va vodorod sulfide hisoblanadi. Tabiiy gaz gidratlari quyidagi formulaga egadir:

Gidratlar ko’rishini – oq Kristal moddalar bo’lib, hosil bo’lish sharoitiga ko’ra muz yoki zichlashtirilgan qorga o’hshaydi. Uglevodorodli gaz gidratlarida suvli kristall panjara katta qismi suyuq propan va izobutan to’la bo’ladi, kichik qismida esa metan, etan, azot, vodorodsulfid va uglerod ikki oksidi bo’ladi.

Gaz gidratlari hosil bo’lishi quvurlar va jihozlarda tiqinlar hosil qilishi tufayli ko’ndalang kesim yuzasi kichrayishiga olib keladi.

Neft va gaz sanoati korxonalarida gazlarni quritish va ingibirlashni turli sxema va usullaridan foydalaniladi. Gaz gidratlari hosil bo’lishiga qarshi kurashda ingibirlash usuli (gaz oqimiga ingibitor kiritish) keng qo’llaniladi. Bu usulning mohiyati shundaki, bunda nam gaz oqimiga kiritilgan ingibitor suvda erkin eriydi va natijada suv bug’lari bosimi hamda gidratlar hosil bo’lish temperaturasi pasaytiriladi.

Δt = 0,556 K/M ∙ w/100 - w

Bu erda: Δt- ma`lum bosimdagi gidratlar hosil bo’lishni pasayish temperaturasi, 0S; w- ingibitor massa ulushi,%; K-o’zgarmas (methanol uchun K=2335; glikollar uchun K=4000); M- ingibitor molekulyar massasi.

Gidratlar hosil bo’lishiga qarshi ingibitorlar sifatida methanol va gazlarni quritishda glikollar keng qo’llaniladi. Metanol (CN₃ON) – metal spirit bo’lib, gaz oqimiga kiritilganda suv bug’larini yutadi va ularni past muzlash haroratidagi suvli spirt eritmasiga o’tkazadi. Glikollar ham suv bug’Iga to’yingandan keyin separatorlarda ajratiladi va so’ngra qayta tiklanadi.

Ingibitorlar sifatida kalsiyhlor (CaCl₂) eritmasi va litiyhlor ham ko’p qo’llaniladi. Gidratlar hosil bo’lishini oldini olishni yanada samarali usuli bu gazlarni quritishdir, bunda namlik miqdori keskin kamayadi.

Sanoatda gaz va siqilgan uglevodorlarning quritishni keng tarqalgan usullari mavjud:

- suyuq yutuvchilar – glikollar (mono, di, tri etilglikollar)

- qattiq yutuvchilar – (aktivlangan alyuminiy oksidi, silica gel, boksitlar) sintetik seolitlar va boshqalar.

Gaz sanoatida suyuq yutuvchilar yordamida gazlarni kuritish keng qo’llaniladi.Gazlarni quritish qurilmada glikollarni qo’llash ikki ko’rinishda bo’ladi: gaz oqimiga glikolni purkash va absorbsion.

Uzluksiz ishlaydigan oksidlash kolonnasini material va issiqlik balansinituzib chiqamiz va uning ichki diametri, balandligi va shu bilan birga havo sarfini hisoblaymiz.

Boshlangihg ma’lumotlar: xom ashyo- 36⁰S haroratdagi va 985 kg/m³ bosimdagi Buxoro Neftni qayta ishlash zavodidgi gudron; xom ashyoning ishlab chiqarish quvvati Gk=4176 kg/s, berilayotgan bitum GHD 60/90s Yumshash harorati 48ºSJarayon sharti: harorat t=250ºS, bosim R=0,3 MRa, havoning solishtirma sarfi g_havo-100nm³/t, gudronning berish tezligi ω=0,3 s^-1.

Tayyor maxsulotning chiqishi. 3.27 jadval asosida 96,5 %ni tashkil etadi.

G=97.0Gf∕100=97.0 ∙ 4167/100=4041 kg/s

Umumiy sarf

G_havo =g_havoGFP_havo = 100∙ 4.167-1.293=417 kg/s

G_azot = 0.77 G _havo= 0.77 ∙ 417 = 321 kg/s

G_kislorod= 0.23 G_havo = 0.23 ∙ 417 = 96 kg/s

G′_kislorod 0.05 G_havo= 0.05 ∙ 417 = 20.85 kg/s

Kolichestvo yazrasxodovannogo kisloroda

G′′_kislorod - G _kislorod - G′ _kislorod 96 – 21 = 75 kg/s

Rasschitыvaem kolichestvo i sostav pobochnыx produktov okisleniya, nыxodyaщix na skyaslyaemogo slok kolonы. Prinimaem , chto na obrazovanie SO2 rasxodustsya 30% (massa) kisloroda, a na obrazovanie N2O 65%(massa). Kolichestvo obrazuyuщegosya SO2.

G SO2 =0.3GO2MSOMO2 = 0.3 ∙ 373 ∙ 44/32 = 154 kg/ch,

Gde M..) i / MO2 – molekulyarnыe massы SO2 i O2 soogvetstvenno.