Kurs loyihasi

Ekologik havfsizlik muammosi allaqachon milliiy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Tabiat va inson o‘zaro muayyan qonuniyatlar asosida munosabatda bo‘ladi. Bu qonuniyatlarni buzish ushlab bo‘lmas ekologik falokatlarga olib keladi.

Insonning tabiat imkoniyatlarini va uning rivojlanish qonuniyatlarini hisobga olmay, jadal yuritilgan xo‘jalik faoliyati, Rim klubining “XXI asr yo‘lida” deb atalmish tadqiqotlardan birida ko‘rsatib o‘tilganidek, yer yuzida tuproq kurashi, o‘rmonlardan mahrum bo‘lish, baliqlarning haddan ko‘p ovlanishi, tuzli yomg‘irlar, atmosfera ifloslanishi, ozon qatlami buzilishi va hokazolarning ro‘y berishiga olib keladi.

Mutaxassislarni baholashlarida 2000 yilga borib o‘rmonlar egallab turgan maydon quruqlikning 1/6 qisminigina tashkil etadi, holbuki, 50 – yillarda ular ¼ qismni egallagan edi.

Jahon sur’atlar bilan yuz berayotgan urbanizatsiya jarayonlari shaharlarning eng yirik ifloslantirish manbalariga olib keladi. Tarkibida oltingugurt qo‘sh oksidi bo‘lgan tuzli yomg‘irlar yog‘ishi ko‘paydi. Buning natijasida butun dunyoda ekologik muhitning yomonlashuvi bilan bog‘liq turli –tuman kasalliklar soni ortib bormoqda.

O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining qoida – talablari va tamoyillari asosida atrof tabiiy muhitini muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va aholining ekologik havfsizligini ta’minlashga parallel qonunlar qabul qilingan.

Respublikamiz mustaqillikka erishgandan so‘ng O‘zbekiston Respublikasi quyidagi qonunlari qabul qilindi.

O‘zbekiston Respublikasining “tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Alohida muhofaza etiladigantabiiy hududlar to‘g‘risida”gi qonun.

O‘zbekiston Respublikasining “Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “O‘simlik dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni:

O‘zbekiston Respublikasining “hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risida”gi qonuni.

O‘zbekiston Respublikasining “Er kodeksi”;

O‘zbekiston Respublikasining “Er osti boyliklari to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Davlat yer kadastri to‘g‘risida”gi qonuni.

O‘zbekiston Respublikasining “O‘rmon to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Metrologiya to‘g‘risida”gi qonuni.

O‘zbekiston Respublikasining “Standartlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “xizmat va mahsulotlari sertifikatlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Aholisi va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatlari favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida”gi qonuni;

O‘zbekiston Respublikasining “Gidrotexnika inshootlarning xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni.

O‘zbekiston Respublikasining “Radiatsiya havfsizligi to‘g‘risida”gi qonuni va boshqalar.

Ushbu qonunlarda tabiatni muhofaza qilish, tabiiy ob’ektlardan oqilona foydalanish va aholining ekologik havfsizligini ta’minlash bilan bog‘liq ijtimoiy munosabatlarning maqsadi, vazifasi ob’ekt va sub’ektlarni, tabiiy resurslar, huquqiy holati, ushbu sohada yuridik va jismoniy shaxslarning huquqlari, majburiyatlari, erkinliklari, kafolatlari va vakolatlari, tabiiy resurslardan foydalanish va ularni muhofaza qilish tartibi, muddati va talablari, ekologik qonunchilik talablarini buzganlik uchun yuridik javobgarlik chora – tadbirlari kabi ekologik – huquqiy qoida talablari belgilangan. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, tabiat – jamiyat tizimidagi o‘zaro ta’sirlar ya’ni ekologik ijtimoiy munosabatlarning doirasi teng va murakkab bo‘lib, ularni tartibga solish jarayonda jamiyat va davlat hayotining barcha vositalaridan foydalaniladi ya’ni nafaqat ekologiya huquqining maxsus qoida – talablaridan balki boshqa huquq sohalarining qoida –talablarini muvofiqlashtirgan holda qo‘llaniladi.

Demak, ekologik huquqiy mexarnizmni ta’minlashda turli huquq sohalarining quyidagi me’yoriy hujjatlari ham ekologiya manbasi sifatida ham qaraladi:

O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi:

O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi.

O‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi.

O‘zbekiston Respublikasining mehnat kodeksi va boshqalar.

Ushbu qonun hujjatlari ham ekologik qoida talablarni belgilangan holda ekologiya huquqidagi maxsus qoida talablar bilan bog‘liq ravishda ekologik qonunchilikni buzganlik uchun intizomiy, ma’muriy, jinoiy, fuqarolikni qo‘llash, tabiatni foydalanganlik uchun soliq va turli to‘lovlarni to‘lash bilan bog‘liq jarayonlarni tartibga soladi.

Ekologiya sohasidagi O‘zbekiston Respublikasining qonunlari davlat ekologik huquqiy mexanizmni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, qonun osti me’yoriy hujjatlari bilan o‘zaro bog‘liq ravishda ekologik munosabatlarni tartibga soladi.

Ekologiya huquqining manbalari tizimida qonunosti me’yoriy hujjatlarning tutgan o‘rni beqiyosdir. Hammamizga ma’lumki, konstitutsiyaviy tamoyillar va O‘zbekiston Respublikasining qonunlarda tabiatni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan foydalanish va ekologik havfsizlikni ta’minlashning umumiy va maxsus qoida talablari belgilanadi, mavjud ekologik munosabatlar tartibga solinadi.

Demak, qonun osti me’yoriy hujjatlarimizning asosiy maqsadi va vazifasi, konstitutsiyaviy tamoyillar, qonunlarda belgilangan maxsus qoida talablarni amalga qo‘llanishini osonlashtirish, ma’muriy hududlarning tabiiy holati asosida me’yoriy qoida talablarni belgilash, ularning hayotiyligini ta’minlash va asosiy qoida talablarni barcha yuridik va jismoniy shaxslarga yetkazishdan iborat bo‘ladi.

Ekologiya huquqning qonun osti me’yoriy hujjatlari ham murakkab tizimga ega bo‘lib, ekologik me’yorlar doirasi, qo‘llanishi tartibi, amal qilish muddati, hamda markaziy va maxsus davlat boshqaruv organlari, mahalliy davlat hokimiyat organlari tomonidan qabul qilish ahamiyatiga ega ko‘ra quyidagi tarkibiy qismlardan iborat bo‘lishi mumkin.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va Vazirlar mahkamasining qarorlari;

Maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlarining me’yoriy hujjatlari (qaror nizomi, yoriqnoma, normativ va standartlar).

Mahalliy davlat hokimiyat organlarining me’yoriy hujjatlari.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Vazirlar Mahkamasining qarorlari amaldagi qonun hujjatlari asosida qabul qilinib, atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ekologik havfsizlikni ta’minlash bilan bog‘liq qoida talablarni belgilaydi va belgilangan doirada muhim umum majburiy ahamiyat kasb etadi.

Xususan, Respublika yer fondidan foydalanish samaradorligini oshirish maqsadida “Erdan foydalanish samaradorligini oshirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni qabul qilingan bo‘lib, yer qonunchiligining yanada takomillashtirishga xizmat qiladi.

Bundan tashqari, ekologiya sohasida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 20 oktyabr 469 sonli “1999-2005 yillarda O‘zbekiston Respublikasining atrof muhitni muhofaza qilish ishlari Dasturi to‘g‘risida”gi qarori;

“O‘zbekiston Respublikasining Biologik rang-baranglikni saqlash bo‘yicha milliy strategiyasi va harakatlar rejasi to‘g‘risida”gi 1998 yil 1 aprel 139 sonli qarori: “Chimyon – Chorvoq zonasi tabiiy boyliklarini saqlash hamda hududni o‘zlashtirishga kompleks va izchillik bilan yondashishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori va boshqa yuzlab yer, yer osti boyliklari, o‘simlik va hayvonot dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish bilan bog‘liq qarorlarning ahamiyati kattadir.

Ushbu sohadagi farmon va qarorlar belgilangan doirada vazirlik, davlat qo‘mitalari, idoralar, korxona, tashkilot, muassasalar va jismoniy shaxslar uchun me’yoriy ahamiyat kasb etadi.

Ekologiya sohasida maxsus vakolatli davlat boshqaruv organlari hisoblangan O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, O‘zbekiston Respublikasining Sog‘liqni saqlash vazirligi, O‘zbekiston Respublikasining Yer resurslari davlat qo‘mitasi kabi organlari o‘z vakolatlari o‘z doirasida me’yoriy hujjatlarni qabul qilib, ma’lum tabiat sohasidagi ekologik qoida talablarni belgilaydi.

Xususan, O‘zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi yer osti boyliklari, o‘simlik va hayvonot dunyosi, atmosfera havosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish tartibini belgiladigan ekologik normativ, standartlarni tasdiqlaydi, nizomlar va yoriqnomalar ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, barcha yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan bajarilishi shart bo‘lgan qarorlar qabul qiladi va hokazo.

Ekologik qonunchilik hujjatlari tizimida mahalliy davlat hokimyat organlarining me’yoriy hujjatlari har bir viloyat, shahar, tuman hududida tabiatni muhofaza qilish tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish bilan bog‘liq qoida talablarni belgilaydi.

O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 100 moddasiga asosan mahalliy davlat hokimiyat organlarining asosiy vakolatlari tizimda atrof muhitni muhofaza qilish belgilangan bo‘lib, ushbu sohada ularning mas’uliyatini oshirishga xizmat qiladi.

Ayniqsa, mahalliy davlat hokimiyat organlarining tabiatni muofaza qilish bo‘yicha, egalik va foydalanish uchun yer, o‘rmon uchastkalarni ajratib berish, tabiiy resursladan foydalanganlik uchun mahalliy soliq to‘lovlarni joriy etish bilan bog‘liq qarorlarni qabul qilib, ushbu hududdagi barcha yuridik va jismoniy shaxslar uchun majburiy ahamiyat kasb etadi.

Atmosfera havosiga tushayotgan turli iflos moddalarning zaharchilik darajasini ularning 1m3 havodagi mg-lar (mg/m3) miqdorini aniqlash yo‘li bilan aniqlanadi. Aerozollar takibidagi changning miqdori esa bir dorini yuzaga cho‘kayotgan g-lar (g/m2) miqdorini aniqlash yo‘li bilan aniqlanadi.

Zaharli moddalarning insonga hayvonlar va o‘simliklarga ega minimal ta’sirini aniqlash uchun chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdor (ChM.M) ishlab chiqilgan.

Ch.M.M. asosan quyidagi ko‘rsatkichlar asosida ishlab chiqilgan.

1. U yoki bu moddaning chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdori deb uning shunday miqdorini tanlab olinadiki, shu miqdordagi har qanday modda insonga ta’sir ko‘rsatganda uing ish qobiliyatini kamaytirmaydi va salomatligini, kayfiyatiga hech qanday ta’sir ko‘rsatmaydi.

2. Zaharli moddalarga moslashish noxush hisoblanib, o‘rganilayotgan miqdorning mumkin emasligini isboti hisoblanadi.

3.Zaharli moddalarning o‘simliklarga, iqlimga, atmosfera havosini tiniqligiga va aholiniing yashash sharoitlariga noxush ta’sir ko‘rsatayotgan miqdorini mumkin bo‘lgan miqdor deb belgilansin.

Har bir modda uchun tegishli ChMM qabul qilingandir.

Havoni changdan tozalashning quidagi usullari mavjuddir.

1). Gravitatsion usuli

2). Quruq inertsion va markazda qochma kuch asosida tozalash usuli.

3). Xo‘llash usuli.

4) Filtrlash usuli.

5). Elektrostatik usuli.

6) Tovush va ultratovush yordamida koagullash usuli.

Atmosfera havosini zaharli gazlardan tozalash jarayoni asosan gazlarni suyuqlik va qattiq jism chegara sirlarida boruvchi kimyoviy o‘zgarishlar hisobiga olib boriladi. Zaharli gaz moddalarning fizik kimyoviy xossalari, ularni ajratish olinish sharoitlariga binoan ularni tozalash uchun aksariyat hollarda quyidagi usullar qo‘llaniladi.

1. 
   Adsorbtsiya
   
2. 
   Absorbtsiya
   
3. 
   Katalitik
   
4. 
   Termik
   

Oqava suvlarning ifloslik darajasi quyidagi ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi:

1) Orgonaleptik ko‘rsatkichlar (rangi, hidi, mazasi, tiniqligi va hokazo).

2) Fizik kimyoviy ko‘rsatkichlar (rN, temperatura, elektroo‘tkazuvchanlik suvning qattiqligi, qovushqoqligi zichligi, sirt tarangligi va hokazo).

3) Erigan organik va noorganik moddalarning miqdori, kislorodning kimyoviy (XPK) va biokimyoviy (BPK) sarflanishi

4). Kolloid, mayda va yirik dispersli zarrachalarning miqdori.

Oqava suvlarning bir necha sinflanishi mavjuddir. Iflos suvlarning effektiv tozalash sxemasini tanlab olish uchun eng qulay bo‘lgan sinflanish bu L.A.Kulskiy sinflanishdir. Ushbu sinflanishga binoan suvlar 4 guruhga bo‘linadi:

1 guruh – suvda erimaydigan yirik dispersli zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10-3 10-7m.

2 guruh – suvda erimaydigan mayda dispersli va kolloid zarrachalar bilan ifloslangan suvlar, zarrachalar kattaligi 10-7–10-9 m.

3 guruh – suvda erigan organik moddalar bilan suvlar.

4 guruh – suvda erigan anorganik moddalar bilan ifloslangan suvlar (kislota, ishqor, tuzlar).

Oqava suvlarining har bir guruhiga o‘ziga xos tozalash usullari mavjud bo‘lib, ular quyidagi guruhlarga bo‘linadi.

1. 
   Mexanik tozalash usullari (tindirish, filtrlash tsentrifugalash)
   
2. 
   Fizik kimyoviy usullar (flotatsiya, adsorbtsiya, flokulyatsiya, koagulyatsiya, ekstraktsiya, ion almashinish usuli);
   
3. 
   Kimyoviy usullar (neytrallash, oksidlash, qaytarish, termooksid)
   
4. 
   Biokimyoviy usullar – tirik organizmlarning organik ifloslantiruvchi moddalarning oziqa sifatida iste’mol qilishga asoslangan.
   

Yuqorida keltirilgan usullar 2 turga bo‘linadi: regenerativ usullar – ifloslantiruvchi moddalarni suvdan ajratib olib ularni qayta ishlashga asoslangan: destruktiv usullar esa ifloslantiruvchi strukturasini buzib yuborib zararsizlantirishga asoslangandir. Hozirgi zamonda atmosfera havosini zaharli gazlar bilan ifloslanishini kamaytirish maqsadida ko‘pincha balandligi 100 mdan 400 m gacha bo‘lgan trubalardan foydalaniladi. Ushbu tadbir aytarli samara bermasa ham, lekin chiqindi hosil bo‘layotgan va tashlanayotgan yerlarda uning miqdorini chegaraviy mumkin bo‘lgan miqdorgacha (ChMM) tushirish imkonini yaratadi.

Atmosfera havosining tozaligini saqlash maqsadida hozirgi kunda quyidagi tashkiliy chora–tadbirlarni amalga oshiriladi.

1. Shaharlarda atmosfera havosini kuchli ifloslantiruvchi sanoat korxonalarini joylashtirish mumkin emas (masalan: kimyoviy metallurgiya va hokazolar).

2. Qurilayotgan sanoat korxonalarini aholi zich joylashgan yerlardan uzoqroq joyga shamol yo‘nalishini hisobga olgan holda joylashtirish kerak va uning atrofida sanitar himoya zonalarini barpo qilish zarur.

3. Havoga chiqarilayotgan gazlarning zaharlilik darajasiga qarab sanoat korxonalarini 5 sinfga ajratilgan va ularning har biriga quyidagi sanitar himoya zonalarini belgilangan.

I – 1000m. II -500m. III – 300m. IV – 100m. V – 50m.

Ushbu himoya zonalarining maydoni ko‘kalamzorlashtrilgan bo‘lishi kerak. Chunki 1 m2 barg yuzasi 1,5–3,0g. gacha changni va 1 ga yashil o‘simlik maydoni esa 8 kg/soat SO2 gazini yutishi mumkin.

4. Sanoat korxonalari albatta tepalik va shamol yaxshi yuradigan yerlarga joylashtirilishi kerak.

5. Zaharli gazlarni tashlaydigan trubalarni balandligi 250–300m bo‘lishi kerak.

6. Yoqilg‘ilarni gaz va elektr turlari bilan almashtirish kerak.

7. Yoqilg‘i sifatida foydalanilyotgan neft va gaz tarkibidagi oltingugurtni tozalash uchun ularga maxsus ishlov berish kerak.

8. Atmosfera havosini himoya qilishning eng asosiy chora tadbirlaridan biri tozalagich moslamalarini qurishdir.

Lekin yuqorida keltirilgan chora tadbirlar atmosfera havosini ifloslanishdan saqlash uchun yetarli emasdir. Buning uchun eng avvalo sanoat korxonalarida hosil bo‘layotgan chiqindilarning miqdorini keskin kamayishiga erishishimiz zarurdir.

Zaharli gazlarni miqdorini kamaytirishning texnologik choralari texnologik va konstruktiv o‘zgartirishlar yig‘indisidan tashkil topgandir. Ular quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi.

1. Texnologik jarayonlari borishi davomida zaharli moddalarni hosil bo‘lish mexanizmini o‘rganish.

2. Asosiy inshootlar kontruktsiyasini takomillashtirish.

3. Xom ashyo sifatida ishlatiladigan zaharli moddalarni kam zaharli yoki umuman toza turlari bilan almashtirish.

4. Chiqindisiz texnologik jarayonlari tashkil qilish. Yuqoridagi texnologik tadbirlar ichida zaharli moddalarni hosil bo‘lish mexanizmini o‘rganish eng asosiy o‘rinni egallaydi.

OAO “Ammofos” Olmaliq ishlab chiqarish korxonasida fosforitli va ekstraktsion fosfor kislotalardan qo‘shaloq superfosfat ishlab chiqarish tsexida qo‘llaniladigan texnologik va rejali tadbirlar atmosferaga va shahar kanalizatsiya tarmog‘iga chiqarib tashlanadigan chang va oqava suvlarni yo‘l qo‘yish mumkin bo‘lgan darajaga olib kelinishi yo‘lga qo‘yilgan.

Atmosferaga tashlanayotgan

gaz chang chiqindilari va ularni tozalash

usullari.

Gaz va chang chiqadigan manba	Ajralayotgan chiqindilar miqdori 1 gazsimon 2 changsimon	Chang gazlarni miqdori m3/soat	Tozalagich moslamalar va uskunalar	ChMM	Chiqindilar rekuperatsiyasi
Tortish ventilyator	Organik NO	1,2-1,3, - 2,4	Filtr tsikloni	0,9 0,17	Qayta ishlanadi

Oqava suvlar va ularni tozalash

Oqava suvlari turlari	Oqava suvning hajmi m3/soat 1 ishlanayotgan 2 tashlab yuboriladigan	Iflosliklarni tarkibi	Tozalash usullari	Tozalagich moslama va uskuna	Tozalangan suvni ishlatish yo‘llari
Texnologik jarayonida hosil bo‘layotgan maishiy ehtiyojlar	0,6 0,6	S Erigan moddalar	Mexanik reagent Mexanik biologik	Tindirgich Tindigich aerotek	Shahar kanalizatsiya tarmog‘i

FUQORO MUXOFAZASI

O‘zbekiston Respublikasi xududida quyidagi tabiiy ofatlar sodir bo‘lishi mumkin: yer va tog‘ ko‘chkilari; sellar, zilzila, bo‘ronlar va boshqalar.

Bulardan tashqari turli texnogen tusdagi falokatlar va avariyalar sodir bo‘lishi mumkinki, bulardan ham e’tiborni qochirmaslik, ogoh bo‘lish, texnika havfsiziligi qoidalariga rioya etish zarur.

Favqulodda vaziyat (FV) – odamlar bo‘lishiga, ularning sog‘lig‘i yoki – tabiiy muhit zarar ko‘rishiga, anchagina moddiy talofatga va insonlarning hayot faoliyati izdan chiqishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan yoki olib kelgan avariya, xalokat, xavfli tabiat hodisasi, tabiiy va boshqa ofat oqibatida muayyan hududda yuzaga kelgan sharoit, albatta bunday o‘aroitni yuzaga kelishida tabiiy, texnogen, ekologik, xarbiy va ijtimoiy sabablar alohida o‘rin egallaydi.

Ob’ektda quyidagi turdagi favqulotda vaziyatlar sodir bo‘lishi mumkin:

• 
  Tabiiy xarakterdagi favqulodda vaziyatlar;
  
• 
  Texnogen xarakterdagi favqulodda vaziyatlar;
  
• 
  Ekologik xarakterdagi favqulodda vaziyatlar.
  

O‘zbekiston Respublikasida Fuqaro muhofazasiga oid quyidagi xuquqiy me’yoriy hujjatlar va Vazirlar mahkamasining qarorlari kuchga kiritilgan.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 143-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Favqulotda Vaziyatlar Vazirligini” tashkil etish to‘g‘risidagi qarori 11 aprel 1996y.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi “Aholi va hududlarning tabiy hamda texnogen xususiyatli Favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida” 20 avgust 1999y.

“Mubork neftni qayta ishlash korxonasi” Buxoro viloyatida joylashgan, aholidan (1000) m uzoqlikda.

Korxonada fuqaro muhofazasini tashkil etish.

Fuqoro himoyasining asosiy vazifalari:

1. Aholini umumqirg‘in qurollardan saqlash.

2. Xalq xo‘jaligi korxonalarining urush sharoitida ishlash turg‘unligini oshirish.

3. Qutqaruv va tiklovchi ishlarini olib borish.

Korxonada fuqoro muhofazasini tashkil qilish omillari yuqoridagilardan iborat.