14. TA’MIRLASH ISHLARINI BAJARISHDA XAVFSIZLIK
TALABLARI
14.1. Ta’mirlash ishlarini bajarishda xavfsizlik talablari
va qoidalari
Ta’mirchilar turli-tuman chilangarlik va yigish operatsiyalarini
bajaradilar. Ular pannalash va charxlash jihozlarida ishlaydilar,
mashina hamda jihozlarning elektr jihozlarini ishlatadilar, blok va
burilma kran kabi koiarish mexanizmlaridan foydalanadilar.
Chilangar-ta’mirchi xavfsizlik qoidalarmi aniq bilishi va ta’mir
ishlarini shu qoidalarga muvofiq tashkil eta olishi kerak.
Ish boshlashdan oldin:
- jomakomi tartibga keltirish va urn to‘g‘ri kiyish, kurtka yengi
hamda barini tugmalash lozim. Sochni zich tegib turuvchi bosh
kiyimi bilan berkitish darkor;
- ish oinidan begona narsalami olib qo‘yish kerak; asboblar,
moslamalar, to‘ siqlar va maxsus qurilmalaming benuqsonligini
tekshirish zarur;
- mahalliy chiroqlarai ish o‘mi yaxshi yoritiladigan va ko‘zga
yom giik tushmaydigan qilib oinatish lozim;
- jihozni u doimiy turadigan joyida ta’mir qilishda jihozning elektr
dvigatelini ta’minlovchi kabelning uchlarini uzib qo‘yish va
izolatsiyalashni talab qilish kerak; kabel uzib qo‘yilgan joyga
«Ulanmasin—tainir ketyapti» deb yozilgan ogohlantiruvclii plakat
osib qo'yilishi darkor;
- texnologik jarayon va texnologik karta bilan tanishib chiqish
zarur;
-kuchlanishi 36 V dan oshmaydigan ko‘chma elektr chiroqlardan
foydalanishga y o i qo'yiladi. 0 ‘ta xavfli xonalarda kuchlanishi 12 V
dan oshmaydigan ko‘china elektr chiroqlardan, foydalanishga ruxsat
etiladi;
- ko'chma lampada liimoya to‘ri, osib qo‘yish uchun ilgak va
shlang ichiga olingan benuqson izolatsiyali sim boiishi lozim.
К os china lampa slmurining uchida benuqson shtepsel vilkasi boiishi
zarur;
171
- ishlami dastaki asboblar bajarayotgaBda avval uning benuq-
sonligini tekshirish darkor;
- chilangarlik bolg‘alari va kuvaldalarining sirti tekis va bir oz
qabariq, dastalari ishonchli o‘matilib, p o iat ponalar bilan
mahkamlangan boiishi kerak;
- zubilolar, kreytsmeysellaming ushlanadigan qismi qiyshay-
magan, ezilmagan, darz ketmagan, pitirsiz boiishi, yon yoqlarida esa
o‘tkir qin*alar boimasligi zarar;
- gayka kaiitiari gaykalar va boldar kallaklari oichamlariga mos
bo‘lishi hamda yorilmagan va pachoqlanmagan boiishi darkor.
Kalit ja g i bilan gayka qirralari orasiga qistirmalar qo‘yish,
kahtlami trubalar yoki boshqa richaglar bilan uzaytirish taqiqlanadi.
Kerilma gayka kalitlarining qo‘zg5aluvchan qismiarida bo‘shashib
qolgan joylar boimasligi kerak. Ishlami tiskidan foydalanib bajara-
yotganda ishlanadigan detalni tiskiga puxta mahkamlab qo‘yish
lozim. Detallarni kuvalda va vikolotka yordamida ajratish yoki
biriktirishni talab qiladigan ishlami bajarishda vikolotkani qisqichlar
bilan ushlab turish kerak; vikolotka mis yoki boshqa yumshoq
metalldan yasalgan boiishi zarur.
Metallni zubilo bilan kesishda oynasi sinmavdigan yoki to ili
himoya ko'zoynaklari taqib olish kerak. Atrofdagilarm shikast-
lamaslik uchun albatta saqlash to‘siqlari qo‘yish shart.27
Ishiarni pnevmatik asboblardan foydalanib bajarayotganda:
- suyatmm narvonlarda ishiash taqiqlanadi;
- asbobni almashtirayotganda havo trabasining ventili berkitib
qocyilgan boiishi. darkor;
- liavo kelishini to!xtatish maqsadida shlanglami burab bukish
yoki siqib qo‘yish man etiladi;
Parmalash jihozlaiida islilayotganda:
- jihozdagi mavjud to‘siqlardan foydalanish kerak. To‘siqsiz
ishiash taqiqlanadi. Ko‘p shpindelli jihozlarda har bir shpindelni
ishga lushirish va to‘xtatish qurilmasi boiishi lozim;
- patronlami mahkamlash mexanizmlari asbobning patronda
malikam siqib qo‘yilishi va aniq markazlanishini ta’minlanishi zarur.
27 Mobley K.R. Maintenance Engineering Handbook, Eighth Edition 8ih Edition. London, 2014 - 6 9 0 p.
172
Parmalash jihozining patron s da chiqib qolgan qismlar, ezilgan joylar
va pitirlar bolmasligi darker;
- ishlanadigan detallar parmalash jihozining stoli yoki plitasiga
ishonchli mahkamlab qo‘yilgan tiski, konduktorlar va boshqa
moslamalarga o‘matilib, mahkamlab qo‘yilishi kerak. Jihozda
detaining ishonchli mahkamlanishi ta’minlamaydigan moslama-
lardan foydalanish man etiladi.
Maxsus o‘qigan, sex (bolim) boslilig‘i tasdiqlagan ro‘yxatga
muvofiq attestatsiyadan o£tgan, 1 kvalifikatsion guruhga ega bolgan
va har kvartalda umumiy asoslarda kamida 1 marta davriy
instniktajdan oladigan shaxslargina ko'chma elektr asboblar bilan
ishlashga qo‘yiladi. Ko'chma elektr asboblardan foydalanish huqu-
qiga ega bo‘lgan shaxslar ro‘yxati asboblami beradigan xodimda
saqlanadi.
Charxlash jihozida ishlayotganda otilib ketgan may da metall va
abraziv zarralari jihozda ishlayotgan kishini hamda atrofdagilami
shikastlashi, shuningdek ko£zga metall va abraziv changi tushishi
mumkin. Bu ishlami xavfsiz bajarish uchun ish o‘niini to£g‘ri tashkii
qilish va charxlash jihozini tosg£ri ishlatish, jihoz, abraziv doyra
hamda to‘sish (himoyalash) qurilmalarining holatini tekshirib turish
muhim ahamiyatga ega. Ulaming holati quyidagi talablarga javob
berishi kerak:
- jilvirlash doirasi tepmasligi va uning sirtida uchgan hamda darz
ketgan joylar bo'lmasligi;
- himoya g£iloflari jihozga ishonchli mahkamlangan bolishi;
-jih o z tiragi to£g‘ri o£matilgan bolishi, ya'ni tirak cheti bilan
jilvirlash doirasining ish sirti orasidagi zazor jilvirlanadigan
(charxlanadigan) buyum qalinligi dan kichik bolishi, ammo 3 mm
dan katta bo‘lmasligi;
- tirak shunday o‘matilgan bo‘lishi kerakki, buyum jilvirlash
doirasiga doiraning markazi orqali yoki undan yuqoriroqdan (ammo
ko‘pi bilan 10 mm) o£ttivchi gorizontal tekislikda tegadigan bo£lsin
(jihoz batamom to£xtagandan keyingina tirakni joydan-joyga
ko£chirishga ruxsat etiladi);
173
-
chang so‘mvchi ustanovka benuqson bo'iisbi, ish vaqtida
chiqayotgan changning so‘xib olinishini ta’minlanishi va jihozda
benuqson himoyalanuvchi qo‘zg£aluvchan ekran bo£lishi zarur.
| 