14.3. Chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar
Beton qorishmasini zichlash uchun chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar yaxlit temir-
beton konstruksiyalari inshootlari va tashqi oʻlchamlari katta yigʻma temir- beton
buyumlarini tayyorlashda keng qoʻllaniladi.
Uzatma turidan bogʻliq boʻlmagan holatda chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar
debalansli va majburiy kuchlar aylanishini paydo qiladigan planetarliga boʻlinadi.
Dvigateli ichkariga qoʻyilgan yoki chiqarilgan boʻlishi mumkin. Uzatmaning turidan
bogʻliqlikda chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar qisqa tutashtirilgan rotordan asinxron uch
fazali elektrodvigateldan uzatma bilan elektrikli va pnevmatikli boʻladi.
Chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilarni ishlatilishi boʻyicha dastaki va osmaliga
boʻlinadi. Dastaki qoʻzgʻatib tebratuvchilar qiyin sharoitlarda, armatura bilan toʻyingan
va yupqa devorli konstruksiyalarda beton qorishmasini zichlash uchun qoʻllaniladi.
Biroq dastaki qoʻzgʻatib tebratuvchilar hamma vaqt ham zarur surʻatlarni va betonlash
hajmini hamda beton qorishmasini zichlash sifatini taʻminlamaydi. Bundan tashqari,
dastaki qoʻzgʻatib tebratuvchilar bilan ishlash fizik mehnat sarfini sezilarli darajada
talab etadi. Shuning uchun gidrotexnik va boshqa yirik inshootlarni yaratilishida kuchli,
oʻzi yuradigan kranlarga osilgan qoʻzgʻatib tebratuvchilar yoki tebratuvchi toʻplamlar
koʻrinishidagi traktorlar qoʻllaniladi. Beton qorishmasini zichlashning kranli uslubi
sanoat va fuqaro qurilishida keng qoʻllaniladi. Ular beton qorishmasini 1-1,5 m
qalinlikda joylashtirishga imkon beradi va mehnat samaradorligini uch martadan
koʻproq oshiradi.
Dastaki elektrik chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar dvigatelining joylashishi boʻyicha
uchta turga boʻlinadi:
1. Tashqariga chiqarilgan dvigatel bilan moslanuvchan val orqali aylanishi
uzatilishi.
2. Qoʻzgʻatib tebratuvchi korpusining yuqori qismiga joylashtirilgan dvigatel.
3. Korpusga oʻrnatilgan dvigatel.
Osma qoʻzgʻatib tebratuvchilar qattiq valli ishchi uchli tebratuvchi bilan bogʻlanib,
tashqariga chiqarilgan elektrodvigateldan bajariladi. Tashqariga chiqarilgan dvigatel va
moslanuvchan val bilan qoʻzgʻatib tebratuvchilar uncha katta boʻlmagan yaxlit zich
armaturalangan konstruksiyalarda betonni zichlash uchun qoʻllaniladi. Qoʻzgʻatib
tebratuvchilarning hammasidan koʻprogʻi ishqalanma-planetarli turi bajariladi (229-
rasm, a chizma). Ushbu qoʻzgʻatib tebratuvchilar (1) elektrodvigatel (2) va
moslanuvchan valga (3) ega. Ular 36 V kuchlanishda ishlaydi. Uzatmaning quvvati 1-
1,5 kVt va tebranish chastotasi 166- 332 Gs tashkil etadi. Uning kamchiligiga
moslanuvchan valining uzunligi (koʻpi bilan 5 m) chegaralanganligi kiradi, bu esa ularni
katta balandlikdagi konstruksiyalarda ishlatishga imkon bermaydi.
Dvigatel oʻmatilganlik bilan dastaki qoʻzgʻatib tebratuvchilar yopiq silindrik
korpus (1), uning ichiga oʻmatilgan elektrodvigatel (4) va debalansli qoʻzgʻatib
tebratuvchidan (2) tashkil topgan (229-rasm, b chizma). Tebranish podshipniklarning
oʻzgarishi (3) orasidagi debalansli valga (5) mahkamlangan, muvozanatlanmagan
qismlarining tez aylanishi natijasida yaratiladi. Elektrodvigatel rotori debalans valining
chiqib turgan davomida (konsolida) joylashgan boʻlib, buning oqibatida
tebratuvchilarning bunday turi baʻzida konsolli deb ataladi. Elektrodvigatel statori
(aylanmaydigan qism) tebratgich korpusining ishchi qismiga bevosita zichlab
oʻrnatilgan. Korpusning yuqori qismida dastak (6) bilan tayoq payvandlangan. Tayoq
ikki qismdan tashkil topgan boʻlib, oʻzining oʻrtasida bogʻlangan rezinali zarb
yumshatgich (7) tufayli dastakda tebranishning soʻndirilishi amalga oshadi.
Tebratgichga quyiladigan suyuq moy, tebratgich korpusining pastki qismiga
joylashgan. Debalansli valning aylanishida konussimon uzatma orqali moy soʻriladi va
debalansli valga markaziy parmalanishi boʻyicha yuqoriga uzatiladi. Yoʻllari boʻyicha
yuqoriga kirayotgan moy debalans valiga radial (radius boʻylab tarqalgan) tirqishlari
orqali podshipniklarga kiradi. Podshipniklarni moylab va teng meʻyorda sovitilgandan
soʻng, moy korpusning pastki qismiga quyiladi. Aylanma harakatda suyuq moylashning
qoʻllanilishi etarlicha suyuq (konsistent) moylashning ishlatilishini yaratadigan
kamchiliklarini bartaraf etadi, bu esa podshipniklarning xizmat qilish muddatini sezilarli
darajada oshiradi hamda tebratgichning ishonchli va chidamli ishlashini taʻminlaydi.
Elektrodvigatelga oʻrnatilgan qoʻzgʻatuvchilar titratish xavfsizligi va yuqori
darajadagi ishonchliligi bilan farqlanadi. Ular 36 V kuchlanishda ishlaydi.
Uzatmaning quvvati 0,8-1,5 kVt tashkil etadi. Ularni jamlanishi uchun elektr toki
chastotalarining oʻzgartirgichlari zarur boʻladi, bu esa ularning qoʻllanilishini cheklaydi.
Bunday qoʻzgʻatib tebratuvchilarning odatda debalansli turi ishlab chiqariladi, Shuning
uchun ularning tebranish chastotasi 95-183 Gs oraligʻida chegaralanadi. Tebranishning
yuqori
chastotasi
va
uning
rostlanish
imkoniyati
planetarli
pnevmatik
qoʻzgʻatuvchilarda erishiladi, bunda tebranish ogʻir qismlar, yaʻni titratish korpusiga
mahkamlangan, yugurish yoʻlaklari boʻyicha planetar chiniqtirilgan aralashtirgich bilan
yaratiladi.
Tashqi
aralashtirgich
(1)
chiniqtirilganligi
bilan
planetar
uchli
tebratuvchining konstruksiyasi 229-rasm, v chizmada koʻrsatilgan. Ichki aralashtirgich
(1) chiniqtirilganligi bilan planetar uchli tebratuvchining konstruksiyasi 229-rasm, g
chizmada koʻrsatilgan. Har ikkila konstruksiyalarda uchli tebratuvchilarning aylanishli
lahzasi, elektrodvigateldan moslanuvchan valni aylanib ketishidan saqlanishi uchun
faqat oʻng tomonga aylanishi mumkin boʻlgan mushtli muftalar yordami bilan
moslanuvchan val (3) orqali aylanadigan oʻqiga (5) uzatiladi. Undan soʻng, aylanadigan
oʻqdan aylanishli lahza aralashtirgichning (2) metall-rezinali muftasi (4) orqali uzatiladi.
Chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilarning bir turi silindrli korpusda (1) siljiydigan
aralashtirgich bilan bir butun tashkil etuvchi pnevmodvigatelni (5) aylanib almashinishi
taʻsirida keltiriladigan aylantirib almashinish hisoblanadi (229-rasm, d chizma). Ichki
shlangi (3) boʻyicha siqilgan havo etkaziladi va tashqi shlangi (2) esa ishlatilgan havoni
qaytaradi. Siqilgan havo ishchi boʻshliqga (11) tushadi va chiqarish boʻshligʻi (10)
orqali chiqarilib yuboriladi. Ushbu chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchini ishga tushirish va
toʻxtatish joʻmrak (4) bilan amalga oshiriladi. Stator (aylanmaydigan qism) bitta
kurakchasi (9) bilan yarim oʻq (8) koʻrinishida qoʻzgʻalmas turadi, rotor (7,
aralashtirgich) esa stator atrofida planetarli chiniqtiriladi. Pnevmodvigatel yon
yuzalaridan havoni chiqarish uchun tirqishli qopqoqlar (6) bilan yopilgan.
Planetarli pnevmatik tebratuvchilar dvigatelining konstruksiyasi qoʻzgʻatib
tebratuvchilar konstruksiyasi bilan uzviy bogʻlangan. Ular ixchamligi, massasining
kichikligi, konstruksiyasiga xizmat koʻrsatish oddiyligi, ishlashda yuqori ishonchliligi,
portlash va elektr xavfsizliklari bilan farqlanadi. Qoʻzgʻatib tebratuvchilar siqilgan
havoning 0,4-0,6 MPa bosimi ostida ishlaydi. Ular 25-60 Gs past va 130-300 Gs yuqori
tebranishli
chastotalarga
ega.
Planetarli
tebratuvchilar
har
xil
darajada
armaturalanganligi bilan yaxlit temir-beton va beton konstruksiyalariga beton
qorishmasini joylashda zichlash uchun qoʻllaniladi.
Tebratuvchi bilan ixtisosli ishchining bevosita aloqasini yoʻqotish maqsadida
osmali chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchilar qoʻllaniladi. Ichki chiniqtirilgan aralashtirgich
(3) bilan planetarli turdagi osmali chuqur qoʻzgʻatib tebratuvchi 230-rasm, a chizmada
koʻrsatilgan.
| 