161
TA’LIM TIZIMIDA MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALRI VA ULARDAN
FOYDALANISH
Ergashev Javohirbek Raxmonjon o‘g’li
Andijon davlat universiteti
Kompyuter ilmlari va dasturlash texnologiyalari mutaxasislig i2 -kurs
magistranti
Telefon raqam:+998-99-900-00-96
Annotatsiya:
Yangi, hozirgi zamon standartlarini amalga tadbiq etish
o‘qituvchidan nafaqat yuqori malakani va doimiy kasbiy rivojlanishni, balki o‘z ishiga
ijodiy yondashishni talab qiladi. Multimedia texnologiyalari o'quv jarayonini boyitadi,
o'rganishni yanada samarali qiladi, idrok etish jarayoniga jalb qiladi ta'lim
ma'lumotlari o'quvchining hissiy komponentlarining aksariyatini rivojlantiradi.
Multimedia - zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalangan holda interaktiv
dasturiy ta'minot nazorati ostida vizual va audio effektlarning o'zaro ta'siri, ular
matn, ovoz, grafik, fotosuratlar, videolarni bitta raqamli tasvirda birlashtiradi.
Kalit so‘zlar:
Multimedia tushunchasi, pedagogik texnologiyalar, o‘qituvchi va
o‘quvchilar, CD ROM va DVD disklari, Internet texnologiyalari.
KIRISH
Internet texnologiyalari maktablarda kompyuter sinflarini tashkil qilish uchun
jozibador, ammo dolzarb ma'lumotlarni olish imkoniyati, deyarli butun dunyo bilan
muloqotni tashkil qilish imkoniyati bilan bog'liq afzalliklarga ega, ular jiddiy
kamchiliklarga ega: bu qiyinchiliklar yomon aloqa liniyalari bo'lgan katta hajmdagi
ma'lumotlar bilan ishlash (masalan, chekka hududlar va qishloq joylarda), aloqa
liniyalarisiz ishlashning mumkin emasligi. Ushbu kamchiliklar CD ROM va DVD
disklari deb ataladigan optik kompakt disklardan foydalanish bilan bartaraf etiladi.
TA'LIMDA MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARI
Multimedia texnologiyalari o'quv jarayonini boyitadi, o'rganishni yanada
samarali qiladi, idrok etish jarayoniga jalb qiladi ta'lim ma'lumotlari o'quvchining
hissiy komponentlarining aksariyatini rivojlantiradi
Bugungi
kunda
multimedia
texnologiyalari
o„quv
jarayonini
axborotlashtirishning istiqbolli yo„nalishlaridan biri hisoblanadi. Dasturiy ta'minotni
takomillashtirishda va uslubiy yordam, moddiy-texnik bazasi, shuningdek, majburiy
malaka oshirishda pedagogik xodimlar ta'limda zamonaviy axborot texnologiyalarini
muvaffaqiyatli qo'llash istiqbollari mavjud.
162
Multimedia va gipermedia texnologiyalari kuchli taqsimlangan ta'lim resurslarini
birlashtiradi, ular birinchi navbatda axborot va kommunikatsiyani o'z ichiga olgan
asosiy vakolatlarni shakllantirish va namoyon qilish uchun muhitni ta'minlashi
mumkin. Multimedia va telekommunikatsiya texnologiyalari tizimda prinsipial
jihatdan yangi uslubiy yondashuvlarni ochadi umumiy ta'lim. Multimedia asosidagi
interfaol texnologiyalar qishloq maktabining “viloyatchilik” muammosini ham internet
aloqasi asosida, ham interfaol CD-
kurslar va maktablarda sun‟iy yo„ldosh
internetdan foydalanish orqali hal qiladi.
Multimedia - zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalangan holda
interaktiv dasturiy ta'minot nazorati ostida vizual va audio effektlarning o'zaro ta'siri,
ular matn, ovoz, grafik, fotosuratlar, videolarni bitta raqamli tasvirda birlashtiradi.
Gipermedia - bu multimedia ob'ektlari o'rtasida harakatlanish uchun
gipermatnli havolalar bilan bog'langan kompyuter fayllari.
Internet texnologiyalari maktablarda kompyuter sinflarini tashkil qilish uchun
jozibador, ammo dolzarb ma'lumotlarni olish imkoniyati, deyarli butun dunyo bilan
muloqotni tashkil qilish imkoniyati bilan bog'liq afzalliklarga ega bo'lib, ularning jiddiy
kamchiliklari bor: bu qiyinchiliklar yomon aloqa liniyalariga ega bo'lgan katta
hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash (va Rossiya Federatsiyasining chekka hududlari
va qishloq joylarida ko'pchilik), aloqa liniyalarisiz ishlashning mumkin emasligi.
Ushbu kamchiliklar CD ROM va DVD disklari deb ataladigan optik kompakt
disklardan foydalanish bilan bartaraf etiladi.
Mavjud dasturiy mahsulotlar, jumladan, tayyor elektron darslik va kitoblar
hamda o„z ishlanmalari o„qituvchiga o„qitish samaradorligini oshirish imkonini
beradi. Internet o'qituvchining ma'lumotni topish va olishda ajralmas yordamchisiga,
hamkasblar bilan muloqot qilish vositasiga aylanib bormoqda.
2.
MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
1) multimedia taqdimotlaridan foydalangan holda darslar kompyuter sinflarida
multimedia proyektorlari, rezident ma'lumotnomalar, avtomatlashtirilgan o'quv
tizimlari, turli xil dasturlarning video yozuvlari va boshqalardan foydalangan holda
o'tkaziladi;
2) amaliy mashg„ulotlarda har bir talabaga alohida kompyuter ajratilishi kerak,
bunda uning sinf kodi va talabaning familiyasi ko„rsatilgan shaxsiy papkasini
yaratish maqsadga muvofiqdir;
3) individual yondashuvni, shu jumladan individuallashtirilgan o'quv
dasturlarini, ko'p bosqichli vazifalar bankini (amaliy mashg'ulotlar va laboratoriya
ishlari uchun) keng qo'llash kerak;
163
4) mashg'ulotlarning muhim qismini ishbilarmon o'yinlar shaklida o'tkazish
maqsadga muvofiqdir; vazifalar sifatida, real hayotda ko'p qirrali va qo'yilmagan
vazifalar berilishi kerak, ayniqsa bitiruvchilar o'zlarining kasbiy faoliyatida
uchrashadiganlar;
5) loyihalar usuli keng qo'llanilishi kerak, uning doirasida izchillik va uzluksizlik
tamoyillariga rioya qilish kerak; demak, bitta global vazifa barcha amaliy
(laboratoriya) va hisoblash va grafik ishlarda izchil bajarilishi, to„ldirilishi va
kengaytirilishi, uyg„un yaxlit tizimda mujassamlanishi;
6) dasturning asosiy bo'limlarini parallel va konsentrik o'rganish imkoniyatini
ta'minlash kerak; bu talabalarga kursni o„zlashtirgani sari butun materialni taqdim
etishning yaxlitligini yo„qotmasdan, har bir bo„lim bo„yicha tobora chuqurroq bilim
olish imkonini beradi;
7) quyidagi o'zaro bog'liq tamoyillarga tayanish kerak: bilish motivatsiyasi; ko'p
qirrali idrok; "kirish" tizim-axborot tahlili;
10) muammoli o‟qitish usulini kengroq qo‟llash, o‟quvchilar tomonidan o‟quv
jarayonida foydalanish mumkin bo‟lgan real dasturlar (hujjatlar, jadvallar,
ma‟lumotlar bazalari) ishlab chiqilishini ta‟minlash zarur.
Ta'limda multimedia texnologiyalaridan foydalanish an'anaviy ta'limga nisbatan
quyidagi afzalliklarga ega:
Rangli grafika, animatsiya, tovush, gipermatnlardan foydalanishga imkon
beradi;
Doimiy yangilash imkonini beradi;
Nashr qilish va ko'paytirish uchun kam xarajatlarga ega;
Viktorinalar yoki kabi interaktiv veb-elementlarni joylashtirish imkonini beradi
ish kitobi;
Kotirovka qilish uchun qismlarni nusxalash va o'tkazish imkoniyatini beradi;
Giperhavolalarning ko'pligi tufayli materialning o'tishining chiziqli bo'lmasligiga
imkon beradi;
Elektron kutubxonalarda yoki o„quv saytlarida qo„shimcha adabiyotlarga
giperhavolalar o„rnatadi.
Multimedia sizga og'zaki va vizual-sensorli ma'lumotlarni birlashtirishga imkon
beradi, bu o'quvchilarning motivatsiyasiga, o'rganish uchun haqiqiy muhitni
yaratishga yordam beradi.
Multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda sinfda darslarni tashkil etish
har qanday talaba uchun mavjud bo'lgan juda oddiy vositalarni qo'llash orqali vaqtni
tejash, shu bilan o'quv materialini taqdim etishni faollashtirish imkonini beradi. Dars
davomida maktab o'quvchilarining o'zlari "Informatika" fanini maktab o'quvchilari
164
tomonidan idrok etishda tom ma'noda inqilobiy ta'sir ko'rsatadigan chegaragacha
vizuallashtirilgan rang-barang o'quv va o'yin muhitini yaratishi mumkin.
Multimedia kompyuter texnologiyalari o'qituvchiga o'rganilayotgan materialni
chuqurroq va ongli ravishda o'zlashtirishga hissa qo'shadigan turli xil vositalarni
tezda birlashtirish, dars vaqtini tejash va uni ma'lumot bilan to'ldirish imkoniyatini
beradi.
Zamonaviy informatika kursini o„qitishda multimedia texnologiyalarining joriy
etilishi bir qator ijobiy tomonlarni va bir qancha qiyin paytlarni ochib berdi. Shunday
qilib, multimedia texnologiyalaridan foydalangan holda maxsus proyektor
yordamida
darslarni
tashkil
etish
o'rganilayotgan
dasturiy
ta'minotning
imkoniyatlarini vizual tarzda namoyish qilish va vaqtni tejash imkonini beradi, bu
orqali o'quv materialini taqdim etishni faollashtiradi. Shu bilan birga, multimedia
materiallarini tayyorlash va darsni tashkil etishda qo'shimcha talablar mavjud.
Axborot multimedia texnologiyalarining kiritilishi o„quv jarayonini texnologik va
samaraliroq qiladi. Ha, bu yo'lda qiyinchiliklar bor, xatolar bor va kelajakda ularni
oldini olish mumkin emas. Ammo asosiy muvaffaqiyat bor - bu talabalarning
qiziqishi, ularning ijodkorlikka tayyorligi, yangi bilimlarni olish zarurati va mustaqillik
hissi. Kompyuter bir-biriga o'xshamaydigan darslarni o'tkazish imkonini beradi.
Doimiy yangilik hissi o'rganishga bo'lgan qiziqishni kuchaytiradi.
Shunday qilib, multimediyadan darsda interaktivlik, ma'lumotni strukturalash va
vizualizatsiya qilish orqali foydalanishda o'quvchining motivatsiyasi kuchayadi,
uning kognitiv faoliyat ham ongli, ham ongsiz darajada
Barcha axborot kanallari ichida vizual eng kuchli hisoblanadi, shuning uchun
multimediali ta'limda undan foydalanish ancha rivojlangan. Biroq, bu boshqa
ommaviy axborot vositalarining ahamiyati va ahamiyatini inkor etmaydi. Masalan,
materialni o'zlashtirish samaradorligi musiqiy hamrohlikni optimal tanlash
yordamida har bir multimedia darsligi uchun o'zining ritmik dominantini yaratishni
sezilarli darajada oshiradi. Multimedia darsliklarida klaviatura va sichqonchaning
o„ylangan o„zaro ta‟siri boshqa axborot vositalari bilan birgalikda ushbu ta‟lim
texnologiyasiga yana bir afzallik beradi. Bu qo'lda mashqlar xotirani sezilarli
darajada rivojlantirishiga asoslanadi. Ilgari kontur xaritalari gimnaziyalarda qo'lni
"to'ldirish" va yaxshiroq eslab qolish uchun chizilgani bejiz emas. Agar kelajakda biz
foydalanishni normallashtirishni oshirishga intilsak (tasodifiy tugmachalarni bosishni
kamaytirish uchun), keyin sichqoncha va klaviatura bilan bog'liq bo'lgan daqiqalarni
rasmiylashtirish osonroq bo'ladi. Bu erda muhandislik psixologiyasi va ergonomika
sohasidagi tadqiqotlarga tayanish kerak.
165
Muallifning individual ongining alohida asarlari (matn, tasvirlar, ovoz ketma-
ketligi, video) birlashtiriladi. yangi tizim. Stsenariyni ishlab chiqish bosqichida
(mahsulotdan kutilgan barcha funktsiyalarni uning maqsadiga muvofiq hisoblash)
bir-biri bilan o'zaro aloqada bo'lib, ular mustaqilligini yo'qotadilar. Bunday o'zaro
ta'sir natijasida multimedia ishi alohida asarlarda mavjud bo'lmagan sifatlarga ega
bo'ladi. Gap shundaki, fan (tilshunoslik, san‟at tarixi va h.k.) axborotning bu alohida
shakllari haqida bilimlarni to„plagan va multimedia muhitining xususiyatlari endigina
o„rganila boshlaydi. Oxir oqibat, ta'limda multimedia samarali bo'ladi, chunki ulardan
foydalanishda ma'lum bir o'quv vazifasi hal qilinadi - biror narsani o'rgatish, biror
narsa bilan ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish.
Shubhasiz, multimedia texnologiyalari o„quv jarayonini boyitadi, o„quv
j
arayonini samaraliroq qiladi, ta‟lim axborotini idrok etish jarayonida o„quvchining
ko„pchilik hissiy komponentlarini jalb qiladi. Demak, G.Kirmayerning fikricha, o„quv
jarayonida interaktiv multimedia texnologiyalaridan foydalanganda o„rganilgan
materialn
ing ulushi 75% gacha bo„lishi mumkin. Bu, ehtimol, aniq optimistik
baholash bo'lishi mumkin, ammo idrok jarayonida vizual va eshitish komponentlari
ishtirok etganda o'quv materialini o'zlashtirish samaradorligi ma'lum bo'lganligi
kompyuterlar paydo bo'lishidan ancha oldin ma'lum edi. Multimedia texnologiyalari
ta'lim vizualizatsiyasini statikdan dinamikaga aylantirdi, ya'ni vaqt o'tishi bilan
o'rganilayotgan jarayonlarni kuzatish mumkin bo'ldi. Ilgari faqat ta'lim televideniesi
bunday imkoniyatga ega edi, ammo bu ko'rinish sohasi interaktivlik bilan bog'liq
jihatga ega emas. Vaqt o'tishi bilan rivojlanadigan jarayonlarni modellashtirish, bu
jarayonlarning parametrlarini interaktiv ravishda o'zgartirish multimediali o'quv
tizimlarining juda muhim didaktik afzalligi hisoblanadi. Bundan tashqari, juda ko'p
ta'lim maqsadlari o'rganilayotgan hodisalarni ko'rsatishni sinfda amalga oshirish
mumkin emasligi bilan bog'liq bo'lsa, bu holda multimedia vositalari bugungi kunda
yagona mumkin.
Multimedia texnologiyalaridan foydalanish tajribasi shuni ko'rsatadiki:
Talabalarning mehnatga qiziqishi, faolligi keskin ortadi;
Algoritmik fikrlash uslubi rivojlanmoqda, optimal qarorlar qabul qilish,
o'zgaruvchan harakat qilish qobiliyati shakllanadi;
O'qituvchi muntazam ishlarning massasidan ozod qilinadi, olingan natijalar
asosida ijodiy faoliyat uchun imkoniyat ta'minlanadi.
| 