№ 6-7 mavzular. Berilganlarning bazasini bilan ishlash imkoniyatini beruvchi
texnologiyalar
Reja:
1) MS Access 2010 (yoki 2010 dan yuqorisi) dasturi va uning imkoniyatlari.
2) SQL so’rovlar tiliga kirish.
3) SQL da ma’lumotlar tilari.
Tavanch iboralar: berilganlar bazasining boshqarish tizimi, berilganlarni
aniqlash tili, berilganlarni manipulatsiyalash (turli amallarni bajarish, ishlov tili,
so'rovlar tili, so‘rovlar protsessori,BB dispetcheri. fayllar dispetcheri, DML tilining
preprotsessori, DDL tilining kompilyatori, lug'at dispetcheri, kirish huquqini
nazorat moduli, komanda (buyruq)lar protsessori, butunlikni nazorat vositalari,
so‘rovlarni optimallashtiruvchi, tranzaksiyalar dispetcheri, rejalashtiruvchi,
tiklash dispetcheri, buferlar dispetcheri, kesh dispetcheri, tizim katalogi, meta
berilganlar,
programmalarning berilganlardan mustaqilligi, berilganlarni
abstraksiyalash,
apparat ta’minot, programma ta’minoti, berilganlar,
protseduralar, foydalanuvchilar, mijoz/server, rasmiy tillar, namuna bo'yicha
so'rov tili, tuzilishli so’rovlar tili, to'rtinchi avlod tili, ilovalar generatorlari,
shakllar generatori, hisobotlar generatorlari. berilganlarni grajik tasvir-lash
generatorlari va namoyishli generatorlar, tasavvur, berilganlar bazasini
yaratuvchilar, amaliy programmachilar, oxirgi foydalanuvchilar, berilganlar admi-
nistratori, berilganlar bazasining administratori, mantiqiy BB yaratuvchilar,
konseptual BB loyihalash, fizik berganlar bazasini yaratnvchi, amaliy
programmachi, oddiy foydalanuvchilar, tajribali foydalanuvchilar, berilganlar
bazasining xavfsizligi, parallel kirish.
Berilganlar bazasining boshqarish tizimi (BBBT) - berilganlar baza sini
yaratish, yuritish va foydala-nishga mo’ljallangan programma va til vositalarining
majmuasidan iborat.
BBBT - bu, foydalanuvchining amaliy programmalari va BB bilan o‘zaro
birgaiikda ishlovchi va quyi-dagi imkoniyatlarga ega bo’lgan programma ta'minoti:
foydalanuvchiga berilganlarning
turlari va ulaming tuzilishi, berilganlar
bazasida saqlanuvchi ma’lu-motlarning chegaratarini ko‘rsatuvchi
vositalardan iborat bo’lgan,
berilganlarni aniqlash tili DDL (Data Definition
Language) dan;
DML (Data Manipulation Language) -
berilganlarni manipu latsiyalash (turli
amallarni bajarish, ish-lov) tili kiritish, yangilash, yo'q qilish va berilganlarni
bazadan olishdan. Hamma berilganlar va ular-ning
tavsiflarini
markazlashgan holdagi bazalarda saqlash imkoniyati, DML tilini
so‘rovlarni tashkil etishdagi umumiy
vosita sifatida foydaianish
imkoniyatini beradi, uni
so'rovlar tili (query language) deb atashadi.
So‘rovlar tilining mavjudligi, fayliar tizimidagi cheklatigan so‘rovlar
bilan yoki doimiy ravishda programmalarni ko'paytirish kabi,
programma ta’minotini boshqarishdagi muammolarni bartaraf etishga
olib keladi. Ana shunday protsedurasiz til bo’lgan
SQL (Structured Query
Language) tili, bugungi kundagi hamma relatsion BBBTda majburiy ti l
sifatida ishlatilmoqda;
berilganlar bazasiga nazorat ostida kirish.
Berilganlar bazasiga nazorat ostida kirish imkoniyati quyidagi vositalar orqali
yaratib beriladi:
foydalanuvchilar tomonidan ruxsatsiz kirislini taqiqlovchi himoya
tizimi;
berilganlarning butunligini qo’llab-quvvatlovchi, va’ni saqlanayotgan
berilganlarning qarama-qarshi holatlarini oldini olish tizimi;
ilovalarning berilganlar bazasiga birgalikda
kirish va parallel ishlash
jarayonlarini nazorat qiluvchi boshqarish tizimlari;
apparat vosita yoki programma ta’minotida inkor holatlari yuz
berganda, berilganlar bazasini avvalgi ishlash mumkin bo’lgan holatni
tiklovchi tizim;
foydalanuvchilar kirishi mumkin bo’lgan, berilganlar bazasidagi
berilganlarning tavsiflarini ko'rsatish tizimi.
21.1-rasmda talablarga nisbatan zamonaviy BBB tizimining namunaviy
varianti bo'yicha tarkibiv qismi keltirilgan.
