foydalanuvchilar o‘zlarining maxsus amaliy programmalarini ham yozishlari
mumkin.
BBB tizimlarining ustunlik va kamciiilikiari
BBB tizimlarining ko‘p qirrali istiqbolli tomonlari bilan birga kamchiliklari
ham bor. Quyida shu masalaning ikki tomonini ko‘rib chiqarniz.
BBB tizimlarining ustunlik tomonlari:
beriiganlar ortiqchaligining nazorat;
beriiganlar ziddiyati;
berilganlarni saqlash hajmi o‘zgarmagan holda foydali ma’lumot larning
ko‘pligi;
berilganlarni birgalikda
ishlatish;
berilganlar butunligini saqlash;
yuqori darajadagi xavfsizlik;
standartlarni qo‘llash;
tizim miq’yosining o‘sishi - samaradorlikni oshishi;
ziddiyatli talablar yuzaga kelganda kelishish imkoniyatlari;
berilganlarga kirish imkoniyatlarining o‘sishi va ularning ishga tayyorligi;
mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlarining oshishi;
beriiganlar mustaqilligi sababli tizimni kuzatishdagi soddalashuv;
parallel ishlaslini boshqarishdagi yaxshilanish;
zaxiraviy nusxalash va tiklash xizmatlarining rivojlanishi.
BBBtizimlarining kamchiliklari quyidagilardan iborat:
murakkablik;
hajm;
BBBT narxi;
apparat ta’minotga qo'shimcha xarajatlar;
o‘zgartirish xarajatlari;
tizim ishlamav qolgandagi jiddiv natijalar.
Umumlashtiruvchi so‘rovlar
Ko'p
holatlarda
berilganlarning
u
yoki
bu
guruhlarini
umumlashtirish zaruriyati tug‘iladi. Masalan, nechta talaba «Fizika»
fanidan a'lo, yaxshi yoki qoniqarli baholar olgan? Bo’lim
xizmatchilarining o’rtacha oyligi qancha? 2011yilda o'qishga qabul
qilingan talabalar soni qancha?
Yozuvlar guruhi ustida agregat hisoblashlarni amalga oshirish
umum-lashtiruvchi so‘rovlar orqali amalga oshiriladi. MS Access BBBT
turli umumiy hisoblarni amalga
oshirish imkoniyatini yaratgan,
jumladan Sum - yig'indini hisobiash, Avg - o'rta qiymatni hisoblash,
Max - maksimal qiymatni aniqlash, Min - minimal qiymatni aniqlash,
Count - nusxalarni sanash uchun xizmat qiladi. Bu fiinksiyalardan
fovdalanish uchun so'rov turini «Guruhli amal» turiga o‘zgartirish
kerak, natijada QBE to'rida shu nomdagi qo'shimcha satr paydo bo’ladi.
Masalan, 4-kursni
bitirgan, reyting daftarming taqami B005227
bo’lgan talabaning hamma fanlar bo‘yicha o’rtacha balini hisoblaylik.
Buning uchun, BAHOLAR jadvalidan Zn, Ball va Semestr maydonlarini
QBE to'rida akslantiramiz, so‘rov turidan «rpynnoвая onepaция» ni tanlaymiz.
Ball va «rpvnnoвая onepaция» kesishgan yacheykaga ro‘yxatdan Avg funksiyasini
tanlaymiz, keyin tanlov shartlarini kiritamiz.
QBE so’rovining murakkab turlari
Kesishgan so'rovlar berilganlarga ishlov berish va ularni ixcham
elektron jadval shaklida akslantirish uchun ishlatiladi. Bunday shakl
katta hajmda beril -ganlarni ixcham ko’rinishda tasvirlagan holda
mavjud maylliklarni topish va taqqoslab
tahlil qilish maqsadida
ishlatiladi. Kesishgan so'rov natijasidagi to‘r berilganlarning shu
daqiqadagi tasviridan iborat bo’lib, unga hech qanday o'zgartirishlar
kiritish
mumkin
emas.
Kesishgan
so'rovni
yaratish
uchun,
«Перекрестный зanpoc» (Kesishgan so'rov) «usta»sidan yoki mustaqil
ravishda QBE to‘ridan foydalanish mumkin. Kesishgan so'rovni
yaratish umumlashgan so‘rovlarni yaratishga o‘xshab ketadi, lekin
bunda
berilganlarning
boshlang‘ich
qiymatlarini
saqlaydigan
qo'shimcha maydonlarni ko‘rsatish talab qilinadi. chunki ular ustun va
satrlarning sarlavhasi sifatida ishlatiladi. Masalan,
har bir talabaning
har bir fandan olgan o'rtacha bahosini aniqlash zarur bo'lsin. Buning
uchun avval Talabalar o‘quv loyihasining berilganlar bazasi dagi
RO‘YHAT, FANLAR va BAHOLAR jadvallari ishtirokidagi tanlov
so'rovini yaratamiz.
Nusxalarni tanlashga so'rov natijasida jadvalda takrorlanuvchi
yozuvlarni hamda jadvaldagi qaysi yozuvlar qaysi
bir ustunning maydonida
takrorlanganini aniqlash mumkin. Masalan, qaysi talabalar bir xil qiymatli
ballarni nechta fandan olganini aniqlasli zarur bo'lsin. Buning uchun.
nusxalarni tanlashga so‘rov «usta»sining savollariga javob bergan holda,
QBE to‘rini hosil qilamiz.
Berilganlarni relatsion modelini ishlab chiqish natijasida SQL tili yaratilib.
relatsion berilganlar bazasini namuna tiliga aylandi.
Bu tilni asosida relatsion algebra va relatsion hisob turibdi. 1987-yilda
Standartlar bo'yicha xalqaro tashkiloti (ISO) tomonidan SQL tilining namunasi
qabul qilindi.
SQL tilining vazifasi
BB bilan ishlaydigan har qandav til quyidagi imkoniyatlarga ega bo’li shi
kerak:
1. Berilganlar jadvalini, ularning bazaviy tuzimini yaratish va tavsiflash.
2. Berilganlar ustida
ishlov amallarini bajarish, ya'ni jadvalga berilganlarni
qo'shish, o'zgartirish va olib tashlash.
3. Oddiy va murakkab so'rovlarni bajarish.
Ko'rsatilgan imkoniyatlar SQL tilida amalga oshirilgan.
Jadvallardagi berilganlarni talab qilingan chiquvchi ko‘rinishga o‘tkazish
uchun SQL tili ishlatiladi.
SQL tili ikkita asosiv tarkiblarga ega:
DDL (Data Destination Language) tili, ya’ni berilganlarni tavsiflash tili. Bu
til berilganlar bazasini tuzilishini tavsiflash va ularga murojaat qilishni
boshqarish inikoniyatlarini yaratadi.
DML (Data Manipulation Language) tili, ya’ni berilganlarga ishlov. Bu til
berilganlarni yangilash va tanlash uchun ishlatiladi.
Bu tilda hisoblash jarayonini boshqarish komandalari, ya’ni IF ... THEN...
ELSE, DO ... WHILE, GOTO kabi komandalar yo’q, shu sababli bu tilni ikkita usul
bilan ishlatish mumkin, ya’ni muloqot (foydalanuvchi bevosita SQL operatorlarini
ketma-ket kiritadi) usuli yoki SQL tiliga ega bo’lgan yuqori bosqich tili orqali.
SQL till noprotsedur til bo'lgani sababli, unda berilganlarni qaysi yo'l bilan
olish emas, balki qanday ma'lumot kerakligini ko'rsatish kerak.
SQL tilida
operatorlar erkin formatda yoziladi, ya’ni fiksirlangan pozitsiyaga bog'lanmagan
holda. SQL tilida operatorlar ingliz tilida yozilgan kalit so'zlar bilan belgi-lanadi,
masalan:
