№6-7 mavzular. Berilganlarning bazasini bilan ishlash imkoniyatini beruvchi texnologiyalar

foydalanuvchilar o‘zlarining maxsus amaliy programmalarini ham yozishlari 
mumkin. 
BBB tizimlarining ustunlik va kamciiilikiari
BBB tizimlarining ko‘p qirrali istiqbolli tomonlari bilan birga kamchiliklari 
ham bor. Quyida shu masalaning ikki tomonini ko‘rib chiqarniz. 
BBB tizimlarining ustunlik tomonlari:
 beriiganlar ortiqchaligining nazorat; 
 beriiganlar ziddiyati; 
 berilganlarni saqlash hajmi o‘zgarmagan holda foydali ma’lumot larning 
ko‘pligi; 
 berilganlarni birgalikda ishlatish; 
 berilganlar butunligini saqlash; 
 yuqori darajadagi xavfsizlik; 
 standartlarni qo‘llash; 
 tizim miq’yosining o‘sishi - samaradorlikni oshishi; 
 ziddiyatli talablar yuzaga kelganda kelishish imkoniyatlari; 
 berilganlarga kirish imkoniyatlarining o‘sishi va ularning ishga tayyorligi; 
 mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlarining oshishi; 
 beriiganlar mustaqilligi sababli tizimni kuzatishdagi soddalashuv; 
 parallel ishlaslini boshqarishdagi yaxshilanish; 
 zaxiraviy nusxalash va tiklash xizmatlarining rivojlanishi. 
BBBtizimlarining kamchiliklari quyidagilardan iborat:
 murakkablik; 
 hajm; 
 BBBT narxi; 
 apparat ta’minotga qo'shimcha xarajatlar; 
 o‘zgartirish xarajatlari; 
 tizim ishlamav qolgandagi jiddiv natijalar. 
Umumlashtiruvchi so‘rovlar 
Ko'p 
holatlarda 
berilganlarning 
u 
yoki 
bu 
guruhlarini 
umumlashtirish zaruriyati tug‘iladi. Masalan, nechta talaba «Fizika» 
fanidan a'lo, yaxshi yoki qoniqarli baholar olgan? Bo’lim 
xizmatchilarining o’rtacha oyligi qancha? 2011yilda o'qishga qabul 
qilingan talabalar soni qancha? 
Yozuvlar guruhi ustida agregat hisoblashlarni amalga oshirish 
umum-lashtiruvchi so‘rovlar orqali amalga oshiriladi. MS Access BBBT 
turli umumiy hisoblarni amalga oshirish imkoniyatini yaratgan, 
jumladan Sum - yig'indini hisobiash, Avg - o'rta qiymatni hisoblash, 
Max - maksimal qiymatni aniqlash, Min - minimal qiymatni aniqlash, 
Count - nusxalarni sanash uchun xizmat qiladi. Bu fiinksiyalardan 
fovdalanish uchun so'rov turini «Guruhli amal» turiga o‘zgartirish 
kerak, natijada QBE to'rida shu nomdagi qo'shimcha satr paydo bo’ladi.

Masalan, 4-kursni bitirgan, reyting daftarming taqami B005227 
bo’lgan talabaning hamma fanlar bo‘yicha o’rtacha balini hisoblaylik. 
Buning uchun, BAHOLAR jadvalidan Zn, Ball va Semestr maydonlarini 
QBE to'rida akslantiramiz, so‘rov turidan «rpynnoвая onepaция» ni tanlaymiz. 
Ball va «rpvnnoвая onepaция» kesishgan yacheykaga ro‘yxatdan Avg funksiyasini 
tanlaymiz, keyin tanlov shartlarini kiritamiz.
QBE so’rovining murakkab turlari 
Kesishgan so'rovlar berilganlarga ishlov berish va ularni ixcham 
elektron jadval shaklida akslantirish uchun ishlatiladi. Bunday shakl 
katta hajmda beril -ganlarni ixcham ko’rinishda tasvirlagan holda 
mavjud maylliklarni topish va taqqoslab tahlil qilish maqsadida 
ishlatiladi. Kesishgan so'rov natijasidagi to‘r berilganlarning shu 
daqiqadagi tasviridan iborat bo’lib, unga hech qanday o'zgartirishlar 
kiritish 
mumkin 
emas. 
Kesishgan 
so'rovni 
yaratish 
uchun, 
«Перекрестный зanpoc» (Kesishgan so'rov) «usta»sidan yoki mustaqil 
ravishda QBE to‘ridan foydalanish mumkin. Kesishgan so'rovni 
yaratish umumlashgan so‘rovlarni yaratishga o‘xshab ketadi, lekin 
bunda 
berilganlarning 
boshlang‘ich 
qiymatlarini 
saqlaydigan 
qo'shimcha maydonlarni ko‘rsatish talab qilinadi. chunki ular ustun va 
satrlarning sarlavhasi sifatida ishlatiladi. Masalan, har bir talabaning 
har bir fandan olgan o'rtacha bahosini aniqlash zarur bo'lsin. Buning 
uchun avval Talabalar o‘quv loyihasining berilganlar bazasi dagi 
RO‘YHAT, FANLAR va BAHOLAR jadvallari ishtirokidagi tanlov 
so'rovini yaratamiz.
Nusxalarni tanlashga so'rov natijasida jadvalda takrorlanuvchi 
yozuvlarni hamda jadvaldagi qaysi yozuvlar qaysi bir ustunning maydonida 
takrorlanganini aniqlash mumkin. Masalan, qaysi talabalar bir xil qiymatli 
ballarni nechta fandan olganini aniqlasli zarur bo'lsin. Buning uchun. 
nusxalarni tanlashga so‘rov «usta»sining savollariga javob bergan holda, 
QBE to‘rini hosil qilamiz.
Berilganlarni relatsion modelini ishlab chiqish natijasida SQL tili yaratilib. 
relatsion berilganlar bazasini namuna tiliga aylandi. 
Bu tilni asosida relatsion algebra va relatsion hisob turibdi. 1987-yilda 
Standartlar bo'yicha xalqaro tashkiloti (ISO) tomonidan SQL tilining namunasi 
qabul qilindi. 
SQL tilining vazifasi 
BB bilan ishlaydigan har qandav til quyidagi imkoniyatlarga ega bo’li shi 
kerak: 
1. Berilganlar jadvalini, ularning bazaviy tuzimini yaratish va tavsiflash. 
2. Berilganlar ustida ishlov amallarini bajarish, ya'ni jadvalga berilganlarni 
qo'shish, o'zgartirish va olib tashlash. 

3. Oddiy va murakkab so'rovlarni bajarish. 
Ko'rsatilgan imkoniyatlar SQL tilida amalga oshirilgan. 
Jadvallardagi berilganlarni talab qilingan chiquvchi ko‘rinishga o‘tkazish 
uchun SQL tili ishlatiladi. 
SQL tili ikkita asosiv tarkiblarga ega: 

DDL (Data Destination Language) tili, ya’ni berilganlarni tavsiflash tili. Bu 
til berilganlar bazasini tuzilishini tavsiflash va ularga murojaat qilishni 
boshqarish inikoniyatlarini yaratadi. 

DML (Data Manipulation Language) tili, ya’ni berilganlarga ishlov. Bu til 
berilganlarni yangilash va tanlash uchun ishlatiladi. 
Bu tilda hisoblash jarayonini boshqarish komandalari, ya’ni IF ... THEN... 
ELSE, DO ... WHILE, GOTO kabi komandalar yo’q, shu sababli bu tilni ikkita usul 
bilan ishlatish mumkin, ya’ni muloqot (foydalanuvchi bevosita SQL operatorlarini 
ketma-ket kiritadi) usuli yoki SQL tiliga ega bo’lgan yuqori bosqich tili orqali. 
SQL till noprotsedur til bo'lgani sababli, unda berilganlarni qaysi yo'l bilan 
olish emas, balki qanday ma'lumot kerakligini ko'rsatish kerak. SQL tilida 
operatorlar erkin formatda yoziladi, ya’ni fiksirlangan pozitsiyaga bog'lanmagan 
holda. SQL tilida operatorlar ingliz tilida yozilgan kalit so'zlar bilan belgi-lanadi, 
masalan: 

Download 0,6 Mb.