№6-7 mavzular. Berilganlarning bazasini bilan ishlash imkoniyatini beruvchi texnologiyalar

emas. Ba’zi tashkilotlarda buning farqiga borilmaydi, ba'zilarida esa har 
biri-ning vazifalari aniq va ravshan ajratiladi.
Berilganlar bazasini yaratuvchilar 
Katta hajmdagi BBni loyi halashda ikkita turga bo'lingan guruh 
ishtirok etadi: mantiqiy BBni yaratuvchilar va fizik BBni yaratuvchilar.
Mantiqiy BB yaratuvchilar berilganlarni identifikatsivalash (ya’ni 
mohiyat va ularning atributlarini), berilganlar orasidagi aloqalarni va 
saqlanadigan beril-ganlarga qo‘yiladigan chegaralarni o'rnatadi. 
Mantiqiy BB yaratuvchilar, avva -lam bor obyektning xossalari va uning 
tuzilishini, ana shundan keyin berilganlar tuzilishi va uning ish 
xususiyatlarini har tomonlama va chuqur tushinishi zainr. Ish
xususiyatlari tizimga nisbatan talablarni shakllantirish imkoniyatini 
beradi. Masalan, Talabalar o'quv loyihasidagi ish xususiyatlariga misol 
keltiramiz:

har bir talaba bir vaqtda faqat bitta oliy o‘quv yurtida o‘qishi 
mum kin; 

talabada faqat bitta reytin g daftarchasi bo'lishi mumkin;

talaba oliy o‘quv yurtidagi kutubxonalardan foydalanishi 
mumkin; 

guruhlarda talabalar soni 25 tadan oshmasligi kerak;

har bir talaba rejadagi fanlarni o‘zlashtirishga majbur;

ijobiy revting 54 balldan yuqori boiishi kerak;

professor-o'qituvchilar bir vaqtda bir nechta fandan dars berishi 
mumkin. 
Samarali ishlash uchun berilganlar bazasining mantiqiy darajasini 
yaratuvchi, bo‘lajak tizimdan foydalanuvchilarni berilganlar bazasini 
yaratish jarayoniga iloji boricha vaqtliroq jalb qilishi kerak. Biz 
berilganlar bazasining mantiqiy darajasini yaratuvchilarni ikki 
bosqichga ajratgan holda ko‘ramiz:

konseptual BB loyihalash aniq maqsadli BBB tizimiga, ilovalarga, 
program-malash tillariga yoki boshqa ixtiyoriy fizik tavsiflarga 
umuman bog’lan-magan; 

tanlangan berilgan modelini - relatsion, tarmoq yoki iyerarxik 
turlarini hisobga olgan holda, berilganlar bazasining mantiqiy 
darajasini loyihalash. 
Fizik berilganlar bazasini yaratuvchi tayyor mantiqiv berilganlar 
modelini olib, uni flzik a malga oshirish bilan shug'ullanadi, jumladan:

berilganlarning 
mantiqiy 
modelini 
jadvallar 
to'plamiga 
akslantirish va berilganlaming butunligini chegaralash;

BB bilan ishlash jarayonida yuqori darajadagi samaradorlikni 
ta'minlash uchun berilganlarni saqlashning aniq tuzilishlarini va 
ularga kirish usullarini tanlash;

berilganlarni himoyasi uchun ixtiyoriy talablarni loyihalash.

Berilganlar bazasini fizik loyihalashning ko’pgina bosqichlari 
tanlangan BBB tizimiga bog’liq, shuning uchun ham chizmalarni 
amalga oshirishning turli usul -lari mavjud. Demak, berilganlar bazasini 
fizik ravishda amalga oshiruvchi muta -xassis maqsadli BBB tizimining 
funksional imkoniyatlarini yaxshi farqiga bori -shi, har bir amalga 
oshirish usullarini chuqur tushunishi va berilga nlarni saq-lashning eng 
yaxshi strategik yo’lini tanlav olishi kerak. Agarda berilganlar ba -zasini 
konseptual va mantiqiy loyihalash «nima?» degan savolga javob bersa, 
fizik loyihalash «qanday?» degan savolga javob beradi.
Amaliy programmachilar 
BB yaratilganidan so'ng, foydalanuvchilarga zaruriy funksional 
imkoni-yatlarni 
beruvchi 
ilovalarni 
yaratish 
kerak. 
Amaliy 
programmachilar ana shu ish bilan shug'ullanadilar. Odatda, ular tizim 
analitilari yaratgan identifikatorlar asosida ishlaydilar. Har bir 
programma BBB tizimidagi BB bilan aniq ishlarni bajarish uchun kerak 
bo’lgan operatorlardan iborat bo‘ladi, masalan: berilgan -larni tanlash, 
kiritish, o'zgartirish yoki olib tashlash amallarini bajarishi mum -kin. 
Yuqorida ta'kidlab o‘tganimizdek, bu ishlarni uc hinchi yoki to‘rtinchi 
avlod tillari yordamida bajarish mumkin.
«Oxirida» foydalanuvchilar 
BB mijozlari bu bazadan eng oxirgi bosqichda va doimiy ravishda 
foyda-lanuvchi bu «oxirida» foydalanuvchlardir. Ular m a' lumotlarga 
bo'lgan talablarni qondirish uc hun berilganlar bazalari va ulami 
boshqarish tizimlaridan foydala -nadilar. «Oxirida» foydalanuvchilarni, 
oddivroq qilib fovdaianuvchilar deb ataymiz. Foydalanuvchilarni 
tizimdan fovdalanish usullariga nisbatan sinflarga ajratish mumkin:
Oddiy foydalanuvchillar. Bular hattoki BBBT borligini ham bilishmaydi. 
Ular 
BBga 
bajarmoqchi 
bo'lgan 
amallarni 
maksimal 
tarzda 
soddalashtirilgan maxsus yaratilgan ilovalar orqali murojaat etadilar. 
Bunday fovdaianuvchilar oddiy buyruqlarni kutib yoki menyu 
buyruqlarini tanlab zaruriy amallarni bajarilishiga tashab-buskorlik qiladilar. Bu 
degani bunday foydalanuvchilarga BBBT yoki BB xususidagi hech qan-day 
ma’lumot qiziqtirmaydi. Masalan, supermarket kassiri mahsulotning narxini bilish 
va xari-dor bilan hisoblashish uchun skanerdan foydalanib, undagi shtrix kodni 
o‘qiydi. Ana shu harakat natijasida maxsus programma nafaqat shtrix kodni o'qivdi, 
balki shu kod asosida mahsulotning narxini beriiganlar bazasidar, topadi, ombordagi 
qolgan shu turdagi mahsulotlarai qayd etish maydonida uning qiymatini 
kamaytiradi, keyin kassa apparatida narxini akslantiradi. 

Download 0,6 Mb.