emas. Ba’zi tashkilotlarda buning farqiga borilmaydi, ba'zilarida esa har
biri-ning vazifalari aniq va ravshan ajratiladi.
Berilganlar bazasini yaratuvchilar
Katta hajmdagi BBni loyi halashda ikkita turga bo'lingan guruh
ishtirok etadi: mantiqiy BBni yaratuvchilar va fizik BBni yaratuvchilar.
Mantiqiy BB yaratuvchilar berilganlarni identifikatsivalash (ya’ni
mohiyat va ularning atributlarini), berilganlar orasidagi aloqalarni va
saqlanadigan beril-ganlarga qo‘yiladigan chegaralarni o'rnatadi.
Mantiqiy BB yaratuvchilar, avva -lam bor obyektning xossalari va uning
tuzilishini, ana shundan keyin berilganlar
tuzilishi va uning ish
xususiyatlarini har tomonlama va chuqur tushinishi zainr. Ish
xususiyatlari tizimga nisbatan talablarni shakllantirish imkoniyatini
beradi. Masalan, Talabalar o'quv loyihasidagi ish xususiyatlariga misol
keltiramiz:
har bir talaba bir vaqtda faqat bitta oliy o‘quv yurtida o‘qishi
mum kin;
talabada faqat bitta reytin g daftarchasi bo'lishi mumkin;
talaba oliy o‘quv yurtidagi kutubxonalardan foydalanishi
mumkin;
guruhlarda talabalar soni 25 tadan oshmasligi kerak;
har bir talaba rejadagi fanlarni o‘zlashtirishga majbur;
ijobiy revting 54 balldan yuqori boiishi kerak;
professor-o'qituvchilar bir vaqtda bir nechta fandan dars berishi
mumkin.
Samarali ishlash uchun berilganlar bazasining mantiqiy darajasini
yaratuvchi, bo‘lajak tizimdan foydalanuvchilarni berilganlar bazasini
yaratish jarayoniga iloji boricha vaqtliroq jalb qilishi kerak. Biz
berilganlar bazasining mantiqiy darajasini
yaratuvchilarni ikki
bosqichga ajratgan holda ko‘ramiz:
konseptual BB loyihalash aniq maqsadli BBB tizimiga, ilovalarga,
program-malash tillariga yoki boshqa
ixtiyoriy fizik tavsiflarga
umuman bog’lan-magan;
tanlangan berilgan modelini - relatsion, tarmoq yoki iyerarxik
turlarini hisobga olgan holda,
berilganlar bazasining mantiqiy
darajasini loyihalash.
Fizik berilganlar bazasini yaratuvchi tayyor mantiqiv berilganlar
modelini olib, uni flzik a malga oshirish bilan shug'ullanadi, jumladan:
berilganlarning
mantiqiy
modelini
jadvallar
to'plamiga
akslantirish va berilganlaming butunligini chegaralash;
BB bilan ishlash jarayonida yuqori darajadagi samaradorlikni
ta'minlash uchun berilganlarni saqlashning aniq tuzilishlarini va
ularga kirish usullarini tanlash;
berilganlarni himoyasi uchun ixtiyoriy talablarni loyihalash.
Berilganlar bazasini fizik loyihalashning ko’pgina bosqichlari
tanlangan BBB tizimiga bog’liq, shuning
uchun ham chizmalarni
amalga oshirishning turli usul -lari mavjud. Demak, berilganlar bazasini
fizik ravishda amalga oshiruvchi muta -xassis maqsadli BBB tizimining
funksional imkoniyatlarini yaxshi farqiga bori -shi, har bir amalga
oshirish usullarini chuqur tushunishi va berilga nlarni saq-lashning eng
yaxshi strategik yo’lini tanlav olishi kerak. Agarda berilganlar ba -zasini
konseptual
va mantiqiy loyihalash «nima?» degan savolga javob bersa,
fizik loyihalash
«qanday?» degan savolga javob beradi.
Amaliy programmachilar
BB yaratilganidan so'ng, foydalanuvchilarga zaruriy funksional
imkoni-yatlarni
beruvchi
ilovalarni
yaratish
kerak.
Amaliy
programmachilar ana shu ish bilan shug'ullanadilar. Odatda, ular tizim
analitilari yaratgan identifikatorlar asosida ishlaydilar.
Har bir
programma BBB tizimidagi BB bilan aniq ishlarni bajarish uchun kerak
bo’lgan operatorlardan iborat bo‘ladi, masalan: berilgan -larni tanlash,
kiritish, o'zgartirish yoki olib tashlash amallarini bajarishi mum -kin.
Yuqorida ta'kidlab o‘tganimizdek, bu ishlarni uc hinchi yoki to‘rtinchi
avlod tillari yordamida bajarish mumkin.
«Oxirida» foydalanuvchilar
BB mijozlari bu bazadan eng oxirgi bosqichda va doimiy ravishda
foyda-lanuvchi bu
«oxirida» foydalanuvchlardir. Ular m a' lumotlarga
bo'lgan talablarni qondirish uc hun berilganlar bazalari va ulami
boshqarish tizimlaridan foydala -nadilar. «Oxirida» foydalanuvchilarni,
oddivroq qilib fovdaianuvchilar deb ataymiz.
Foydalanuvchilarni
tizimdan fovdalanish usullariga nisbatan sinflarga ajratish mumkin:
Oddiy foydalanuvchillar. Bular hattoki BBBT borligini ham bilishmaydi.
Ular
BBga
bajarmoqchi
bo'lgan
amallarni
maksimal
tarzda
soddalashtirilgan maxsus yaratilgan ilovalar orqali murojaat etadilar.
Bunday fovdaianuvchilar oddiy buyruqlarni kutib yoki menyu
buyruqlarini tanlab zaruriy amallarni bajarilishiga tashab-buskorlik qiladilar. Bu
degani bunday foydalanuvchilarga BBBT yoki BB xususidagi hech qan-day
ma’lumot qiziqtirmaydi. Masalan, supermarket kassiri mahsulotning narxini bilish
va xari-dor bilan hisoblashish uchun skanerdan foydalanib,
undagi shtrix kodni
o‘qiydi. Ana shu harakat natijasida maxsus programma nafaqat shtrix kodni o'qivdi,
balki shu kod asosida mahsulotning narxini beriiganlar bazasidar, topadi, ombordagi
qolgan shu turdagi mahsulotlarai qayd etish maydonida uning qiymatini
kamaytiradi, keyin kassa apparatida narxini akslantiradi.
