№6-7 mavzular. Berilganlarning bazasini bilan ishlash imkoniyatini beruvchi texnologiyalar

iborat. DDL tili BB chizmasini aniq -lashga, DML tili esa beril ganlarni 
o'qish va yangilashga ishlatiladi. Bu tillar berilgan -larning til ostilari 
deb ataladi, chunki ularda programmalash tiilariga o'xshash odatdagi 
vositalar yo’q. Lekin ko‘pgina BBB tizimlarida tii osti elementlarini 
yuqori darajadagi tillarga joylas h imkoniyati mavjud. Ana shunday 
tuzilmalar lug'atdan foydalanib, BBBT funksiyalarini chaqirish bilan 
almashtiriladi, 
keyin 
u 
kompilatsiya 
qilinib. 
obyekt 
kod -ga 
joylashtiriladi. Shundan so'ng programmaning kodi ishga tayyor 
bo’ladi. 
DDL berilganlarni aniq lash tili BBning administratori yoki 
foydalanuvchiga mohiyatlar va atributlarni tavsiflash hamda mohiyatlar 
orasidagi aloqalarni tavsiflash hamda butunlik va himoya chegarasini 
ko'rsatish imkonini yaratadi. BB chizmasi DDL tilida yozilgan 
aniqlashlar majmu asidan iborat bo’ladi. DDL yordamida yangi chizmani 
aniqlash yoki mavjud chizmani o'zgartirish mumkin. Bu tilni 
berilganlarni boshqarishga ishlatib bolmavdi. DDL operatorlari 
jadvallarning maxsus turlarini, ya'ni tizim katalog -larini yaratadi (21.1 -
rasm). Tizim kataloglarida meta berilganlar, ya’ni BB obvektlarini 
tasvirlovchi 
berilganlar 
hamda 
ularga 
kirish 
va 
boshqarishni 
soddalashtirish imkoniyati yaratiladi. Meta berilganlar yozuvlarni, 
berilganlar eleinentlarini hamda boshqa obyektlarning BBBT uchun 
yoki foydalanuvchilar uchun zaruriy tavsiflaridan iborai bo‘ladi. Aniq 
berilganlarga murojaat qilishdan oldin BBBT tizim katalogiga murojaat 
qiladi. Tizim katalogini belgilashda, berilganlar lug‘ati va berilganlar 
katalogi atamalari ham ishlatiladi. Nazariy jihatdan berilganlarning 
«Uch bosqichli» arxitekturasida tashqi chizma, konseptual chizma va 
ichki chizma uchun alohida tillarni ishlatish mumkin. Amaliyotda esa, 
bitta umumiy til - identifikatsiyalash tili ishlatiladi. Bu orqali kamida 
tashqi va konseptual chizmalar aniqlanadi.
DML tili berilganlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Berilganlaini 
boshqa-rish amallariga quyidagilar kiradi:
- BBga yangi berilganlaini kiritish;
- bazadagi berilganlarni o‘zgartirish;
- bazadagi berilganlardan ma’lumotlar olish;
- bazadagi berilganlarni yo‘qotish.
Shunday qilib, BBBT asosiy funksiyalaridan biri berilganlarni 
manipulat-siyalash tilini qo‘llab-quvvatlash va yuqorida sanab o‘tilgan 
amallarni berilgan-lar bazalari ustida amalga oshirishdan iborat. 
Berilganlarni manipulyatsiyalash konseptual va ichki darajaga tegishli. 
Lekin bunda berilganlarga kirishning juda samarador usullaridan 
foydalanib. ichki darajada murakkab protseduralarning quyi darajalarini 
aniqlash 
kerak. 
Bundan 
ham 
yuqoriroq 
darajalarda 
aksincha 
foydalanishni soddalashtirish va foydalanuvchi bilan tizim orasidagi 
o‘zaro alo-qalarning samaradorligini ta'minlashga e’tibor qaratiladi. 

DML tilining protsedurasiz qismi, ya’ni berilganlarni tanlash 
amallarini bajaruvchilari, so'rovlar tili deb ataladi. So'rovlar tilini tor 
doiradagi berilganlar bazasidan. berilganlarni tanlash imkoniyatini 
yaratuvchi, yuqori darajadagi til sifatida qarash mumkin. Shu ma'noda 
«so‘rov» atamasi berilganlarni so‘rov tili orqali tanlash uchun 
ishlatiladi. DML ti llarida berilganlarni tanlash usullari tur -licha. DML 
tilining ikkita turi mavjud: protsedurali va protsedurasiz. Ularning ora-
sidagi. asosiy farq shundan iboratki, protsedurali tillar natijaga erishish 
mumkin-ligini aniqlasa, protsedurasiz tillar esa nati jani qanday qilib 
olish kerakligini ko‘rsatadi. Odatda, protsedurali tillarda vozuvlarning 
har biri alohida ko‘riladi, protsedurasiz tillar esa yozuvlarning bir qator 
to‘plamlari bilan ishlaydi. 
Protsedurali DML tillari 
Programmachi 
protsedurali 
DML 
tili
qanday 
berilganlar 
kerakligini va ularni tanlash usulini ko‘rsatadi. Bu unga berilganlarga 
kirishning hamma
usullarini aniqlash zarurligini bildiradi. Odatda, bunday protsedurali 
DML tili yozuvni tanlash, ishlov berish va olingan natijaga nisbatan 
keyingi yozuvni tashlash, ishlov berish va hokazodan iborat boiadi. 
Ushbu berilganlar ustidagi jarayon hamma so'ralgan yozuvlar ishlovdan 
o‘tma guncha, davom ettiriladi. Odatda protsedurali DML tilining 
operatorlari yuqori darajadagi progranimalash tillarining ic higa 
joylanadi hamda programmalash tilining takrorlash va boshqa 
yozuvlarga o'tish imkoniyatlaridan foydalaniladi. lyerarxik va tarmoq 
turidagi BBB tizimlarining DML tillari odatda protsedurali boiadi.
P r o t s e d u r a s i z D M L t i l l a r i
Protsedurasiz DML tillari b erilganlarning butun to‘plamini bitta 
tanlash operatori yordamida aniqlash yoki yangilash imkonini yaratadi. 
Protsedurasiz DML tillari orqali foydalanuvchi nima kerakligini 
bildiradi, xolos. Qolgan amal -larning hammasini tilning o‘zi bajaradi 
va berilganlar ustida manipulatsiya qi -lish imkoniyatlarini yaratadi. 
Bunday usul foydalanuvchidan berilganlarning tuzilishi va tanlash 
algoritmlarini o‘zlashtirishni taiab qiimaydi. Natijada foyda -lanuvchi 
berilganlarga nisbatan mustaqil ravishda ishlaydi. Protseduras iz tillarni 

Download 0,6 Mb.