iborat. DDL tili BB chizmasini aniq -lashga, DML tili esa beril ganlarni
o'qish va yangilashga ishlatiladi. Bu tillar berilgan -larning til ostilari
deb ataladi, chunki ularda programmalash tiilariga o'xshash odatdagi
vositalar yo’q. Lekin ko‘pgina BBB tizimlarida
tii osti elementlarini
yuqori darajadagi tillarga joylas h imkoniyati mavjud. Ana shunday
tuzilmalar lug'atdan foydalanib, BBBT funksiyalarini chaqirish bilan
almashtiriladi,
keyin
u
kompilatsiya
qilinib.
obyekt
kod -ga
joylashtiriladi. Shundan so'ng programmaning kodi ishga tayyor
bo’ladi.
DDL berilganlarni aniq lash tili BBning administratori yoki
foydalanuvchiga mohiyatlar va atributlarni tavsiflash hamda mohiyatlar
orasidagi aloqalarni tavsiflash hamda butunlik va himoya chegarasini
ko'rsatish imkonini yaratadi. BB chizmasi DDL tilida yozilgan
aniqlashlar majmu asidan iborat bo’ladi. DDL yordamida yangi chizmani
aniqlash yoki mavjud chizmani o'zgartirish mumkin.
Bu tilni
berilganlarni boshqarishga ishlatib bolmavdi. DDL operatorlari
jadvallarning maxsus turlarini, ya'ni tizim katalog -larini yaratadi (21.1 -
rasm). Tizim kataloglarida meta berilganlar, ya’ni BB obvektlarini
tasvirlovchi
berilganlar
hamda
ularga
kirish
va
boshqarishni
soddalashtirish imkoniyati yaratiladi. Meta berilganlar yozuvlarni,
berilganlar eleinentlarini hamda boshqa obyektlarning BBBT uchun
yoki foydalanuvchilar uchun zaruriy tavsiflaridan iborai bo‘ladi. Aniq
berilganlarga murojaat qilishdan oldin BBBT tizim katalogiga murojaat
qiladi. Tizim katalogini belgilashda, berilganlar lug‘ati va berilganlar
katalogi atamalari ham ishlatiladi. Nazariy
jihatdan berilganlarning
«Uch bosqichli» arxitekturasida tashqi chizma, konseptual chizma va
ichki chizma uchun alohida tillarni ishlatish mumkin. Amaliyotda esa,
bitta umumiy til - identifikatsiyalash tili ishlatiladi. Bu orqali kamida
tashqi va konseptual chizmalar aniqlanadi.
DML tili berilganlarni boshqarish uchun ishlatiladi. Berilganlaini
boshqa-rish amallariga quyidagilar kiradi:
- BBga yangi berilganlaini kiritish;
- bazadagi berilganlarni o‘zgartirish;
- bazadagi berilganlardan ma’lumotlar olish;
- bazadagi berilganlarni yo‘qotish.
Shunday qilib, BBBT asosiy funksiyalaridan biri berilganlarni
manipulat-siyalash tilini qo‘llab-quvvatlash va yuqorida sanab o‘tilgan
amallarni berilgan-lar bazalari ustida amalga oshirishdan iborat.
Berilganlarni manipulyatsiyalash konseptual va ichki darajaga tegishli.
Lekin bunda berilganlarga kirishning juda samarador usullaridan
foydalanib. ichki darajada murakkab protseduralarning quyi darajalarini
aniqlash
kerak.
Bundan
ham
yuqoriroq
darajalarda
aksincha
foydalanishni soddalashtirish va foydalanuvchi bilan tizim orasidagi
o‘zaro alo-qalarning samaradorligini ta'minlashga e’tibor qaratiladi.
DML
tilining protsedurasiz qismi, ya’ni berilganlarni tanlash
amallarini bajaruvchilari,
so'rovlar tili deb ataladi. So'rovlar tilini tor
doiradagi berilganlar bazasidan. berilganlarni tanlash imkoniyatini
yaratuvchi, yuqori darajadagi til sifatida qarash mumkin. Shu ma'noda
«so‘rov» atamasi berilganlarni so‘rov tili orqali tanlash uchun
ishlatiladi. DML ti llarida berilganlarni tanlash usullari tur -licha. DML
tilining ikkita turi mavjud:
protsedurali va
protsedurasiz. Ularning ora-
sidagi. asosiy farq shundan iboratki,
protsedurali tillar natijaga erishish
mumkin-ligini aniqlasa, protsedurasiz tillar esa nati jani
qanday qilib
olish kerakligini ko‘rsatadi. Odatda, protsedurali tillarda vozuvlarning
har biri alohida ko‘riladi, protsedurasiz tillar esa yozuvlarning bir qator
to‘plamlari bilan ishlaydi.
Protsedurali DML tillari
Programmachi
protsedurali
DML
tili
qanday
berilganlar
kerakligini va ularni tanlash usulini ko‘rsatadi. Bu unga berilganlarga
kirishning hamma
usullarini aniqlash zarurligini bildiradi. Odatda, bunday protsedurali
DML tili yozuvni tanlash, ishlov berish va olingan natijaga nisbatan
keyingi
yozuvni tashlash, ishlov berish va hokazodan iborat boiadi.
Ushbu berilganlar ustidagi jarayon hamma so'ralgan yozuvlar ishlovdan
o‘tma guncha, davom ettiriladi. Odatda protsedurali DML tilining
operatorlari yuqori darajadagi progranimalash tillarining ic higa
joylanadi hamda programmalash tilining takrorlash va boshqa
yozuvlarga o'tish imkoniyatlaridan foydalaniladi. lyerarxik va tarmoq
turidagi BBB tizimlarining DML tillari odatda protsedurali boiadi.
P r o t s e d u r a s i z D M L t i l l a r i
Protsedurasiz DML tillari b erilganlarning butun to‘plamini bitta
tanlash operatori yordamida aniqlash yoki yangilash imkonini yaratadi.
Protsedurasiz DML tillari orqali foydalanuvchi
nima kerakligini
bildiradi, xolos. Qolgan amal -larning hammasini tilning o‘zi bajaradi
va berilganlar ustida manipulatsiya qi -lish imkoniyatlarini yaratadi.
Bunday usul foydalanuvchidan berilganlarning tuzilishi va tanlash
algoritmlarini o‘zlashtirishni taiab qiimaydi. Natijada foyda -lanuvchi
berilganlarga nisbatan mustaqil ravishda ishlaydi. Protseduras iz tillarni
