193
ishlab chiqilgan bo'lib, unga ko'ra mintaqalararo energiya savdosini jonlantirish
muhim omilga aylanmoqda. O‘zbekiston mintaqa energetika tizimining markazi
sifatida hamkorlik dinamikasini tiklashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mamlakat 2018-
yilda Qirg‘iziston va Tojikistondan, 2019-yilda Qozog‘istondan va 2020-yilda
Turkmanistondan elektr energiyasi importini tikladi
49
. O‘zbekiston
ham Markaziy
Osiyoning umumiy energotizimi doirasida elektr energiyasi yetkazib berishni
muvozanatlashtirishga harakat qilmoqda. Masalan, 2020-yil iyul oyida suv
omborlaridagi suv sathining pastligi Tojikistonni O‘zbekistonga elektr energiyasi
eksportini to‘xtatishga majbur qilgan, shu bois O‘zbekiston bu qisqarishni
Turkmanistondan elektr energiyasi importini oshirish
hisobiga qoplagan va shu
tariqa mamlakatda elektr ta’minotidagi uzilishlarning oldini olgan.
Markaziy Osiyo davlatlari ham umumiy energiya xavfsizligi strategiyasini,
ham Markaziy Osiyoning umumiy energotizimi kabi energiyani boshqarishning
mintaqaviy mexanizmini ishlab chiqishda hamkorlik qilishi kerak. Mintaqa
mamlakatlari allaqachon energetikani rivojlantirish strategiyasiga ega va energiya
savdosi boʻyicha ikki va koʻp tomonlama hamkorlikni qisman tiklagan. Ayrim
davlat strategiyalarini umumiy mintaqaviy strategiya
bilan muvofiqlashtirish va
rasmiy mintaqaviy kelishuv doirasida hamkorlik qilish Markaziy Osiyoga energiya
ta’minotining uzoq muddatli barqarorligini ta’minlagan holda alohida mamlakatlar
ehtiyojlarini qondirish uchun umumiy resurslardan foydalanish imkonini beradi.
Mintaqa doirasidagi bunday oʻzaro manfaatli hamkorlik mintaqadagi energiya
xavfsizligini taʼminlashning eng tezkor va toʻgʻridan-toʻgʻri yoʻli boʻlib koʻrinadi.
Mamlakatlar mintaqada ma'lumotlarni to'plash va ma'lumot almashish taklif
etilayotgan boshqaruv mexanizmi doirasida amalga oshirilayotgan ishlarning bir
qismi bo'lishini ta'minlashi kerak. YXHT, Osiyo Taraqqiyot banki va Jahon banki
kabi xalqaro institutlar mintaqadagi energiya xavfsizligiga tahdidlarga qarshi
kurashish boʻyicha muvofiqlashtirilgan harakatlarni amalga oshirish imkonini
49
«Как Узбекистан восполнит нехватку электроэнергии из Таджикистана», Sputnik, 25 июля 2020
г.,
https://uz.sputniknews.ru/economy/20200725/14622924/Kak-Uzbekistan-vospolnit-nekhvatku-
elektroenergii-iz-Tadzhikistana.
194
beradigan samarali mintaqaviy maʼlumotlarni yigʻish
va axborot almashish
mexanizmini ishlab chiqishda texnik va tahliliy yordam koʻrsatishi mumkin.
Shu tariqa, Markaziy Osiyo mamlakatlari energetika siyosatining ilg‘orligini
alohida ta’kidlash lozim. Bugun har bir davlat oldida turli maqsad va vazifalar
turibdi. Agar Qozog‘iston uglevodorod resurslarini eksport qiluvchi yetakchi
davlatlar bilan munosabatlarni o‘rnatish siyosatini davom ettirsa, Qirg‘iziston
o‘zining qo‘shnilari – Rossiya, Xitoy va Qozog‘istondan energetik mustaqillikka
erishish muammosini hal qilishga urinmoqda. Tojikiston ham xuddi shu maqsadni
ko‘zlamoqda, unga ko‘ra, Dushanbe oldida turgan butun energetika siyosatining
asosiy vazifasi o‘z aholisini zarur miqdorda energiya resurslari bilan ta’minlashdan
iborat. Turkmaniston eng ilg'or energetika
siyosati bilan ajralib turadi, u nafaqat
Rossiya Federatsiyasining "qanotidan" chiqib ketishga, balki energetikaga alohida
e'tibor qaratilayotgan Xitoy va AQSh bilan mustahkam diplomatik munosabatlar
o'rnatishga muvaffaq bo'ldi.
Shunday qilib, Markaziy Osiyo mintaqasi davlatlarining energetika siyosati
boshqa mamlakatlarning transport tizimiga qaramlik
muammolarini hal qilish,
shuningdek, o'z energiya resurslarini realizatsiya qilish imkoniyatlarini
kengaytirishga qaratilgan. Shu bilan birga, shuni ta'kidlash kerakki, ushbu
mintaqaning har bir davlati bevosita mintaqaning o'zida energiya balansiga intiladi.
