185
natijalar berdi. Mintaqa davlatlari neft va gaz konlarini o‘zlashtirish uchun xorijiy
neft-gaz kompaniyalari sarmoyalarini jalb qilishga muvaffaq bo‘ldi. Energetika
sohasi mintaqaviy bo'lmagan davlatlar bilan uzoq muddatli munosabatlarni o'rnatish
uchun asos bo'ldi
37
.
Markaziy Osiyo davlatlari
mustaqillikka erishgach, yangi quvur loyihalarini
muhokama qilishda faol ishtirok etdilar. Neft va gaz yetkazib berishning yangi
yo‘nalishlari mintaqa davlatlarining uglevodorod resurslariga tashqi bozorlarga
chiqish imkoniyati sifatida ko‘rib chiqildi
38
. Yangi
marshrutlarni muhokama
qilishda eng faol qatnashganlar Turkmaniston, O‘zbekiston va Qozog‘iston bo‘ldi,
ularda sovet davrida qurilgan quvur infratuzilmasi, eng muhimi, ularda katta
miqdorda uglevodorod
zaxiralari mavjud edi
39
. Oxirgi omil neft va gazni
o'zlashtirish va tashqi bozorlarga eksport qilishda ishtirok etishni kutayotgan
mamlakatlarni ham jalb qildi. Qirgʻiziston va Tojikiston suv-energetika salohiyatiga
ega boʻlsa-da, tabiiy gaz va neftning sezilarli zaxiralariga ega emas edi.
Markaziy Osiyodagi tabiiy gazning asosiy zaxiralari Turkmanistonda
joylashgan edi. Turli hisob-kitoblarga ko'ra, turkman gazining zaxiralari 8 dan 24
trillion m3 gacha bo'lgan. To'g'ri, xalqaro audit tomonidan tasdiqlangan ma'lumotlar
mavjud emas edi.
Shunga qaramay, Turkmanistonning siyosati tabiiy gaz eksport
yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish va mamlakat yoqilg‘i-energetika kompleksini
avvalo, xomashyo bazasini rivojlantirish, qidiruv burg'ulash ishlari hajmini oshirish,
neft va gazning sanoat zaxiralarini ko'paytirish hisobiga rivojlantirishga qaratilgan
edi.
37
Жильцов С.С. Центральная Азия на пересечении стратегических интересов: итоги и перспективы.
В: Актуальные вопросы безопасности в Центральной Азии (материалы X ежегодной Алматинской
конференции. 2012.). Алма-Ата: КИСИ; 2012. С. 29-36
38
Жильцов С.С. Конкуренция в сфере экспорта энергоносителей и вопросы региональной
безопасности в Центральной Азии В: Центральная Азия в условиях геополитической трансформации
мирового экономического кризиса (Материалы VII ежегодной Алматинской конференции. 2009).
Алма-Ата: КИСИ; 2009. С. 174-178
39
Жильцов С.С. Трубопроводная архитектура в Каспийском регионе: итоги и перспективы. PolitBook.
2015; 2:114-132
