19-MAVZU.
QUYMA DETALLARNI TAYYORLASHDA MATERIAL TANLASH.
Reja:
1.
Qum qoliplarga quyish
2.
Quyma detallar tayyorlash
uchun materiallar
3.
Kokillarga quyish
Qum qoliplarga quyish
Bir martali qum qoliplarga quyish jarayoni quyidagilarni o‘z ichiga oladi; metall ramkaga
joylashtirilgan opokadagi qolip aralashmasida detal modeli qoldirgan iz sohasiga suyuq metall
quyish; quymani qotirish; qolipni sindirish va tayyor quymani undan ajratib olish; quyma
zagotovkani tozalash. Quymada model koldirgan iz yordamida olish qiyin bo‘lgan ichki sohalar,
teshiklar, pasayishlar va chiqiqlarni
olish uchun qum qoliplarga
sterjenlar
o‘rnatiladi.
Qum qoliplarga quyish usulida ishlab chiqarishda qolip tayyorlash eng ko‘p mehnat talab
qiladigan va asosan olinadigan quyma sifatini belgilovchi jarayon hisoblanadi. Quyma qoliplarni
tayyorlash klassik usul-qo‘lda yoki mashina usulda tayyorlanishi mumkin. Qolipni mashina
usulida tayyorlash o‘lchamlar aniqligi, qo‘yimlar kattaligi,
yuza tozaligi kabi sifat
ko‘rsatkichlarini yaxshi ta’minlash imkonini beradi. Bu usul quyma olishda yuqori
samaradorlik, asosiy materiallarni tejash va detal tan narxining past bo‘lishini ta’minlaydi.
Ammo metall modellar va osnastkaning qimmatligi mayda seriyali i seriyalab ishlab chiqarishda
bu usuldan foydalanish imkoniyatlarini uzoq vaqt chegaralab kelgan.
Mavjud qoliplash mashinalaridan oqilona foydalanish, quyma qoliplari shakli va
o‘lchamlarini opoka o‘lchamlari va shakliga qarab
unifikatsiyalash, oson almashtiriladigan ko‘p
pozitsiyali model komplektlarini qo‘llash bo‘yicha olib borilgan ishlar mashinali qoliplash usuli
yordamida bittalab va mayda seriyalab detallar ishlab chiqarish imkonini berdi.
Qoliplash mashinalarining asosiy tiplariga mos keluvchi unifikatsiyalangan quyma
qoliplar va modellarning gabarit o‘lchamlari 1-jadvalda keltirilgan.
Mahsulot tajriba namunasini tayyorlash jarayonidan boshlaboq, konstruktor quymakor –
texnolog bilan hamkorlikda mahsulot uchun shunday shakl tanlashishi kerakki,
bunda kerakli
sifatdagi quymani seriyalab ishlab chiqarish hamda forma va sterjenlarni tayyorlashda mashina
usulidan foydalanish mumkin bo‘lsin.
Quyma detallar texnologiyabopligini ta’minlash detal shakli va o‘lchamlari xususidagi
oddiy kelishuv bo‘lmay, balki mahsulot konstruksiyasini ishlab chiqishning muhim bir
bosqichidir. Bu bosqichda ilg‘or quymakorlik texnologiyalaridan
ratsional foydalanish
imkoniyatlari diqqat e’tiborda bo‘lishi kerak. Unda quyidagi vazifalar bajarilishi lozim:
1.Quyma detal o‘lchamlarining maqsadga muvofiqligini mashinali qoliplash, model
tarkibiy guruhini to‘g‘ri tanlash hamda qoliplash tipik jarayonini qo‘llash imkoniyatlari
mavjudligi nuqtai nazaridan baholash.
2.Modelni ajratish yuzalari tekisligi, shakllanishi qiyin bo‘lgan chiqiq va bobishkalarning
hamda yuza kengligi katta bo‘lgan gorizontal sathlarning ajratish
tekisligiga nisbatan
joylashishini tanlash.
3.Quyma baza yuzalarii va bu bazalarning mexanik ishlov berish bazalariga mosligini
aniqlash.
4.Sterjenlarning zarur soni hamda ularning qolipda yig‘ish ketma-ketligi aniqlash. Bunda
sterjenlarni tayyorlash, sterjen qutilarining ajralish qismlari, to‘ldirilish
yuzalari, gazlarni
chiqarib yuborish imkoniyatlari tehnologiyasi ishlab chiqiladi.
1-jadval
Quyma qolip va modellari gabarit o‘lchamlari- Mm
Model
F
or
movochn.
Mashin
ы
Qolipl
ash
mashinala
ri
Qoliplash
pozitsiyalari
Unifikatsiya
qilingan qoliplar
Sterjen
belgili
modellar
uzunli
gi
eni
bala
ndli
gi
uzunlig
i
eni
bala
ndli
gi
234
Bir pozitsiyali
1100 1200 1000 1750
1150
760
234
Ikki pozitsiyali
1200 900 1000 1150
820
760
233
Bir pozitsiyali
900
700 800 850
650
640
254
Birpozitsiyali
900
700 600 850
6'L
480
254
Ikki pozitsiyali
700
450 600 650
380
480
254
To‘rt pozitsiyali 450 350 600 380
300
480
254
Sakkiz pozitsiyali 450
350 300 315
235
160
(365*) (275*)
•261 Bir pozitsiyali
400
300 40S 360
260
300
261
Ikki pozitsiyali
300
200 400 260
150
300
261
To‘rt pozitsiyali 200 150 400 150
PO
300
*Model past qismining o‘lchamlari
5.Devorlar
qalinligi, tutashishlari hamda quyma va tayyor detalda metall to‘planishlari
(qo‘yimlarni hisobga olgan holda) va tekshirish. Uzellarni ta’minlash va sovutish usullarini
tanlash.
6.Qoliplash nishablik va qiyaliklarining qanchalik zarurligi hamda ularning detal
geometriyasiga salbiy ta’sirini aniqlash.
7.Qo‘yim va qoralama o‘lchamlar.
Quyma detallar konstruksiyasini diqqat bilan ishlab chiqish nafaqat ushbu detalni seriyalab
ishlab chiqarishni o‘zlashtirish, balki quymalarda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan braklar (gazli
va o‘tirma cho‘kishlar, issiq va sovuq yoriqlar hosil bo‘lishi, qiyshayish va shakl o‘zgarishlari) ni
kamaytirishga yordam beradi.
