|
2 – mavzu: bozor mexanizmi va uning elementlari: talab, taklif va narx muvozanati darsning o’quv maqsadi
|
| bet | 7/8 | | Sana | 18.01.2024 | | Hajmi | 24,83 Kb. | | #140469 |
Bog'liq 2 mavzu mikroKo‘rgazmali iste’mol samarasi bu shunday paradoksal holatki, bunda
tovarlarga bo‘lgan talab ularni boshqa (o‘ziga o‘xshash) tovarlarga nisbatan
yuqori narxda bo‘lganligiga sabab oshib boradi. Bunga sabab bu tovarni yuqori
obro‘-e’tiborga ega, elita ko‘rinishida bo‘lganligidir. Bu holatni ilk bor amerikalik
iqtisodchi Torsten Veblen aniqlagan va o‘z asarida aks ettirgan.
3. Bozordagi taklif
Agarda bozordagi iqtisodiy holatni tavsiflovchi taklif ko‘rib chiqilmasa,
bozor mexanizmining tahlili bir tomonlama bo‘lib qoladi. Bozordagi talab
xaridorlar tomonidan o‘rganilgan bo‘lsa, taklif sotuvchilar tomonidan o‘rganiladi.
Ana shunda, bozor mexanizmi to‘liq tahlil qilinadi va ijobiy natijalarga erishiladi.
Taklif - joriy vaqtda bozorda mavjud va sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar)
tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar yig‘indisidir.
Taklif xajmi Qs - joriy vaqtda bozorda sotuvchilar (ishlab chiqaruvchilar)
tomonidan joriy narxlarda sotishga tayyor tovar va xizmatlar xajmi, soni. Ularning
xajmi doimiy ravishda ishlab chiqarish va sotish xajmi bilan bir xil bo‘lavermaydi.
Bir tomondan, agar bozordagi narx sotuvchilar tomonidan o‘zlarining
xarajatlarini qoplash maqsadida belgilanadigan bo‘lsa, taklif xajmi real ishlab
chiqarishga nisbatan ancha past bo‘ladi. Boshqa tomondan, davlat tomonidan
biror-bir tovar yoki mahsulotga o‘rtatib qo‘yilgan yuqori narxlar ishlab chiqaruvchi
firmalarda katta qiziqish uyg‘otishi mumkin va bu orqali taklif oshib boradi, biroq,
xaridorlar va sotuvchilar xatti-xarakati orqali belgilanadigan sotuv xajmi nisbatan
past bo‘lishi mumkin.
Taklif narxi - joriy vaqtda, joriy joyda, mavjud tovarga sotuvchi tomonidan
qo‘yiladigan minimal narx.
Bozor kon’yunkturasini tahlili natijasida taklifni bozor va individual taklifga
bo‘lish mumkin. Bozor taklifining xajmini alohida ishlab chiqaruvchilar takliflarni
mavjud narxlar asosida qo‘shish orqali aniqlash mumkin. Bunda ishlab chiqruvchi
tomonidan foydalaniladigan boshqa omillar (resurslar narxi) narxlari o‘zgarmas
deb olinadi.
Taklif xajmi nafaqat narxga balki, bozor kon’yunkturasining boshqa
parametrlariga ham bog‘liq. Bu bog‘liqlik taklif funksiyasi deb ataladi. Uning
grafik ko‘rinishi taklif egri chizig‘i hisoblanadi. Aksariyat bozorlar uchun taklif
egri chizig‘i o‘sib boruvchi xarakterga ega, chunki bozordagi narx qanchalik
yuqori bo‘lsa, ishlab chiqaruvchi firmalar mazkur tovarni ko‘proq ishlab chiqarish
va sotishni istaydilar. Narxlarning yanada yuqorilab borishi firmalarga qo‘shimcha
ishchi kuchi olish evaziga o‘z ishlab chiqarishlarini yanada kengaytirish va
daromadlarini oshirishlariga turtki bo‘ladi.
Taklif xajmi va narxi o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqlik taklif qonuni
deyiladi.
Agarda biror-bir tovarga bo‘lgan narx o‘sib borsa va bunda boshqa
parametrlar o‘zgarmas xolda qolsa, unda mazkur tovarga bo‘lgan taklif xajmi oshib
boradi.
Taklif qonuni universal xarakterga ega emas, bozor sharoitida ayrim
istisnolar ham bo‘lishi mumkin.
|
| |
