ifodalanadi.
15-jadval
Belgilan
N — baxtsiz
N -baxtsiz hodisa
ishi
hodisa
bo'lmagan
A —
N*A
A*N
avariya
Baxtsiz
Avariya
bo'lgan,
A —
hodisa va
baxtsiz
avariya
avariya
hodis a
bo'lmagan
bo'lmag
N*
A
A * N
an
Baxtsiz
Baxtsiz
hodisa
hodisa bo'lgan
ham avariya ham
va avariya
bo'lmagan
bo'lmagan
Keyin umumiy hodisalarning faqatgina tasodifiy
hisoblangan holatlarinigina
ko'rib chiqamiz. Katastrofalar, avariyalar, baxtsiz hodisalar favqulodda hodisalar
turkumini
tashkil qiladi, bularni biz favqulodda katastrofalar, avariyalar, baxtsiz
hodisalar, holat— baxtsizliklar deb ataymiz.
To'xtab qolishiar va har xil ko'zda tutilmagan
holatlar odatda favqulodda
hoiat—baxtsizliklar oldidan keladigan holatlar bo'lishi yoki o'zicha mustaqil
holatlar bo'lishi ham mumkin.
Qabul qilingan terminologiyaga asosan avariyalar favqulodda holatning moddiy
va tashqi muhitni buzib yuboruvchi sifatida belgilanib, uning hosilasi N*A=K ni
tashkil qiladi va bu yerda K katastrofani anglatadi.
Favqulodda hodisalarning hammasi buzib yuboruvchi sifatida aniqlanadi.
Bunda nima buziladi degan masalani hal qilish kerak bo'ladi. Masalan, inson
organizmining zararlanishi o'lim bilan tugashi mumkin.
Ammo shunday
zararlanishlar ham bo'ladiki, ularning keltirgan zararini baholash imkoniyati
deyarli yo'q (masalan, portlash natijasida ishchiga yumshoq rezina zichlagich kelib
tegdi). Hozirgi vaqtda buzilish va zararlanishlarni baholashning zarari va xavflilik
darajasini belgilashning imkoniyati yo'q va uning o'lchov biriiklari ham yo'q.
Ammo tahlil qilish nuqtayi nazaridan har qanday, hattoki zarari yo'q bo'lgan
zararlanish ham tekshirib chiqilishi kerakligi ta'kidlanadi.
Bu terminologiyani tushuntirish uchun yayov ketayotgan odamni misol sifatida
ko'rib o'tamiz.
1.
Yayov ketayotgan odam o'z yo'lida tarvuz po'chog'ini ko'rib, uni chetlab
o'tib boshqa kelayotgan odamlar bilan turtilib ketmaslik chora- tadbirlarini ko'rgan
holda, awalgi tezligida yo'lida davom etdi.
2.
Yayov ketayotgan odam tarvuz po'chog'ini bosib oldi va sirg'anib ketdi
ketmasdan hech qanday zararsiz yo'lida davom etdi.
Yayov ketayotgan odam qo'lida kefir butilkasini olitr ketayotgan vaqtida tarvuz
po'chog'ini bosib toyib ketdi va kefir butilkasini tushirib yubordi va u sinib ketdi,
o'zi
esa muvozanatini saqlab, o'ziga hech qanday zarar yetmagan holda yo'lida
davom etdi.
Yayov ketayotgan odam tarvuz po'chog'ini bosib toyib yiqildi va shisha uning
qo'lini kesib ketdi.
Yayov ketayotgan o.dam tarvuz po'chog'ini bosib toyib yiqildi va qo'li sindi
hamda butilkani ham sindirdi.
Bizning aniqlashimiz bo'yicha 1—favqulodda hodisa bo'lmagan; 2—favqulodda
hodisa yuz berdi; 3—avariya; 4—baxtsiz hodisa; 5—
katastrofa; 3,4,5—
favqulodda hodisa—baxtsizlik.
Favqulodda hodisalarning boshqacha sinflanishlari ham, mavjud. Masalan,
baxtsiz hodisalar turlariga qarab, me'yoriy hujjatlarda favqulodda hodisalarni
quyidagicha talqin qilinadi. Odam terisi jarohatlansa
buni shikastlanish, kuyish
yoki sovuq olish sifatida sinflanadi; organizmning o'tkir kasallikilari bilan
zararlanshi — zaharlanish, issiq urish yoki o'tkir kasb kasalligi sifatida baholanadi.
Organizm zararlanishi olim bilan tugashi ham mumkin. U sinflanish 16-jadvalda
keltirilgan. Uning fikran formulasini N=T+Z+D sifatida ifodalash mumkin.
Baxtsiz hodisalarning sinflanish variantlari N=(T+Z+D)
