16-jadval
T turkumi (inson terisi
jarohatlanishi)
Z turkumi
(o’tkir
kasallanish)
D turkumi (har xil
holatlarda
shikastlanish
Jarohatlanish T
01
Kuyish T
2
Sovuq urishi T
3
O'lim bilan tugagan
holat L
O'tkir kasb
kasalligi Z1
Zaharlanish
Z2
Issiq urishi
Z3
O'lim bilan
tugagan holat L
Tabiiy ofatlar
D1
Hayvonlar va har xil
hashoratlar bilan
aloqalar D
2
Chaqmoqdan
zararlanish D
3
O'lim
bilan tugagan holat L
Endi xavf—inson uchun xavf-xatar omili va moddiy zarar manbasi sifatlarini
ko'rib o'tamiz. Xavf so'zi birmuncha ko'proq ma'noni anglatadi. Masalan,
qurilmalarda portlash va kuyish xavfi bor deyilganda asosan kelib chiqishi mumkin
bo'lgan favqulodda hodisa tushuniladi. U yerda xavf va uning kelib chiqishi
6
mumkinligi sinonim sifatida shakllanadi. Boshqa qurilmalarda, masalan, «bosim
ostidagi idish xavf tug'diradi», «elektr tarmog'ida qisqa to'qinish xavf tug'diradi»
shakllarida salbiy emotsiya shaklida qo'rquvni vujudga keltiradi. Bu yerda «xavfni
tashkil qiluvchilari» «qo'rqinch ehaqiruvchilari» sifatida shakllanadi. Agar,
mabodo «mashina va mexanizmlarning harakatlanuvchi yoki aylanuvchi qismlari
xavf tugfdiradi» deyil-sa, bunda xavf umuman yaqqol namoyon bo'lgandek bo'ladi.
Shuning uchun xavf tushunchalarini quyidagicha tarkibiy qismlarga bo'lib qarash
mumkin:
Xavf - favqulodda hodisa-baxtsizlik bo'lishi mumkinligi va favqulodda
hodisalarning baxtsizlikka olib borish imkoniyati.
Xavf manbasi — xavfli vaziyat qanday va qayerdan kelib chiqishi
mumkinligini ta'kidlovchi holat.
Zarar keltiruvchi omil — zararlovchi omilning namoyon bo’lishi.
Shunday qilib, «Xavf tushunchasi xavfli holat manbayi mayjud bo'lganda
muhofaza vositalari bo'lmagan holatni ham o'z ichiga oladi. Muhofaza vositalari va
oldini olish chora-tadbirlari amalga oshirilganda xavf manbayidagi xavflilik
darajasini birmuncha oshirish yo'li bilan bo'lishi mumkin bo'igan xavfning
kamayishiga erishilgan bo'lar edi. Masalan, elektr tokini o'tkazuvchi elektr
simlarini izolatsiya Jqilish yoki mashina-mexanizmlar aylanuvchi qismlarini
qopqoqlar bilan ta'minlash xavfli holat saqlangani bilan umumiy holatni
kamaytirish
imkoniyatini
yaratadi.
Xavf
bo'lmagan
sanoat
korxonasi
bo'lmaganidek, xavf bo'lmagan mashina- mexanizmi ham topib bo'lmaydi.
Shuning uchun xavfni xavfsizlikka qarama-qarshi qo'yish yo'li bilan uni
kamaytirish imkoniyatlari qidiriladi. Shuning uchun ham xavf manbai ma'lum
tavakkallik yo'li bilan xavfsizligi ta'minlangan bo'lsa, uni xavfsiz deb hisoblash
mumkin, Bunda tavakkallik ma'lum quvushqon ichida bo'lishi talab qilinadi.
Tavakkallik baxtsiz hodisaga olib keliahi mumkin bo'igan holatlar xavfli zona deb
yuritiladi.
Hozirgacha biz xavf haqida uni kelib hiqishigacha bo'igan holatlar haqida so'z
yuritdik. Xavf sodir etilgandan keyin xavfsizlik haqida gapirish noo'rin, endi so'z
baxtsiz hodisa sabablari va uning yetkazgan zarari, shuningdek, xavf manbayi
haqida borishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, xavfli vaziyatni tahlil qilish
birinchi navbatda potensial zarar keltiruvchi faktor va potensial favqulodda holat
manbayi sifatida qaralishi kerak. Potensial zararli omil ma'lum bir muddatgacha
qorong'i va mavhum holatda bo'lib lqolishi mumkin. Uni idrok etish va aniqiash
oson emas. Potensial zararli omil ba'zi bir muddatgacha noaniq, nazarimizdan
chetda bo'lishi mumkin. Uni idrok etish yoki aniqiash oson emas. Ammo bir
qancha potensial holatlar orasidan, bular bir-biri bilan bog'langan zanjir hosil
qilgan bo'lishidan qat'i nazar, eng ko'p zarar yetkazishi mumkin bo'igan potensial
xavfli holatni aniqiash va idrok etish mumkin yoki shunga yaqin keladigans holatni
xavfli holatga -yaqinlashtirish imkoniyatlari bo'ladi. Bunda bu holat hamma xavfli
7
omillar ildizini tashkil qilisliini va favqulodda hodisaning asosi bo'lishini asoslash
mumkin. Quyidagi jadvalda bunga misol keltirilgan:
17 jadval
Xavfli omil
manbayi
Xavf (potensial
favqulodda
hodisa)
Zararlovchi
omillar
Bosim ostida
Mexanik portlash
Idish
gaz
Idishdan gaz
parchalari
saqlanuvchi
chiqib ketishi
otilib ketishi
idish
Korpusga tok
Zaharli gaz
Elektr
o’tib ketishi
Elektr toki
qurilmasi
Tros uzilishi
ta’siriga
Yuk ko’tarish
Zonasiga tushib
Tushib
krani
qolish
qolish
Yadro
Kimyoviy
Yuk ta’siriga
qurilmasi
portlash
tushish
Portlovchi
Radiatsiya
aralashma
Portlash
zarbasi
Bu jadvaldan uch turkumga bo'lish albatta shartli bo'lib, bundan qaysi
maqsadda shart qo'yilganiga qarab ajratish mumkin. Masalan, otilib ketayotgan
idish parchalarini xavf manbayiga ham potensial favqulodda hodisaga ham kiritish
mumkin. Bunda bu uchayotgan parcha odamga tegsa, potensial favqulodda hodisa
bo'ladi, aslida esa odamni zararlovchi omil bu uchuyotgan parcha hosil qilgan
kinetik energiyasi hisobiga bo'layapti.
Favqulodda baxtsiz hodisa shunday holatlar yaratishi mumkinki, uni son
ko'rsatkichini aniqlash mushkul. Chunonchi o'lim bilan tugagan, umrni qisqarishga
olib kelish, sog'liqqa zarar yetishi, tashqi muhitga zarar yetishi, ishlab chiqarishda
tartibsizliklar paydo bo'lishi va boshqalar. Bundan tashqari yetkazilgan zarar
miqdorini ham bir xil o'lchash imkoniyati yo’q. Ya'ni qancha odam jarohatlangan,
zararlangan moddiy boyliklarning ko'p-kamligi va qiymatini ham aniqlash
qiyinchilik tug'diradigan omillar hisoblanadi. Shuning uchun bunday omillar
yetkazilgan zarar tushunchasi bilan almashtiriladi. Shuni ham aytib o'tish joizki,
baxtsiz hodisalarni son va sifat ko'rsatkichlari bilan aniqlanadi. Odam hayotini pul
bilan o'lchash albatta qabohat hisoblansa ham «Hayot faoliyati xavfsizligi» nuqtayi
nazaridan buni bajarishga to'g'ri keladi, bunda uni qiymatini asoslovchi
ekvivalentlarni topish muhim vazifa sanaladi.
2.2 Xavfhing son ko'rsatgichi
Tavakkalni baholash. Tavakkallik deganda, biror bir vazifani bajaiganda
8
iqtisodiy foydani ko'zlab xavfsizlik texnikasi qoidalarining ba'zi bir nuqtalarini
inkor qilgan holda bajarish holati tushuniladi. Tavakkalni har xil holatlar uchun
ayrim qabul qilinadi. Masalan, xavfli vaziyat xavfi jarohat olish bilan bo'lishi aniq
ko'rinib tuigan holat va odam sog'lig'iga zarar yetkazishi mumkin bo'lgan holat.
Bunda birinchi holatda xavfli vaziyat xavf manbayi potensial xavf tug'diruvchi
omil sifatida bu qanday xavf bo'lishidan qat'i nazar (odam organizmiga, moddiy
zarar yoki atrof-muhitni zararlashi) tezda qisqa muddatda ta'sir ko'rsatadi. Ikkinchi
holatda esa xavf manbayi uzoq muddat davomida uzluksiz ta'sir ko'rsatib boradi.
Agar tavakkal qabul qilingan ishda beradigan zarar shaxsiy mulkka va moddiy
yo'qotishga borib taqalsa, unda uni pul bilan o'lchanadi. Ammo unutmaslik
kerakki, avariya bo'lgan taqdirda yetadigan zarar bir maromda va bir xilda
bo'lmasligini inobatga olib, ularning keyingi qiyoslari tavakkalni ehtimollari
asosida aniqlanadi. Jumladan, agar yetadigan zararni hisoblash qiyinchilik
tug'dirsa, unda tavakkalni chegara miqdor asosida hisoblanadi.
Agar yetadigan zarar sog'lig'iga ta'sir qiladigan bo'lsa, uning hisobi yo'qotilgan
kunlar uchun to'lov qog'oziga va uning ish joyida vaqtincha almashtiigan kishi
uchun to'lov sifatida hisoblanadi. Bu haqiqiy holatni aniq belgilamaydi. Agar
baxtsiz hodisa o'lim bilan tugagan bo'lsa, uni hisoblash masalasi yanada
qiyinlashadi. Shuning uchun tavakkal, agar baxtsiz hodisa bilan bog'liq bo'lsa, uni
tavakkalni ehtimollar asosida baholanadi.
Shunday qilib, tavakkalning o'lchov birligi odam sog'ligiga va shaxsiy mulkiga
xavf solgan taqdirda har xil bo'ladi. Shuning uchun, agar bir vaqtning o'zida ham
sog'lig'iga ham shaxsiy mulkiga xavf tug'iladigan bo'lsa, unda tavakkalni vektor
ko'rinishida koordinat o'qlari bo'yicha har xil o'lchovlarda yozish mumkin:
R=U*P,
bu yerda o'ng tomondagi ko'paytmada hamma shartlar hisobga olinganligi
uchun, tavakkalni qiyoslash imkoniyati mavjud.
Tavakkalni shaxsiy va umumiy turlarga bo'lib qaraladi. Shaxsiy tavaklcal
favqulodda hodisa natijasida yetkazilgan zararning kutilgan miqdori U* ma'lum. T
vaqt mobaynida M miqdordagi odamlar guruhiga nisbatan olinadi. (Agar shaxsiy
tavakkallik ko'rsatilayotgan bo'lsa, odamlar soni ko'rsatilgan bo'lishi kerak).
R=U*/(T*M).
Bir guruh odamlar uchun umumiy tavakkallik (kollektiv tavakkallik):
R=U*/T.
Har qanday odam ma'lum bir sharoitda va deyarli hamma odamlar ham, ma'lum
sharoitda tavakkallik holatini boshidan kechiradi.
2.3 Jarohatlanish, baxtsiz hodisa va kasb kasalliklari
Sanoat korxonalarida xavfsizlik texnikasi, sanoat sanitariyasi va yong'in
xavfsizligi qoida, me'yor va tavsiyanomalariga rioya qil-maslik ishchilarni
jarohatlanishga, zaharlanishga va kasb kasallik-lariga olib kelishi mumkin.
9
Inson tanasining teri yoki ayrim qismlari tashqi mexanik, kimyoviy, issiklik va
elektr ta'siri natijasida shikastlansa, buni jarohatlanish deb ataladi. Jarohatlanishga
urilish natijasida lat eyish, kesilish, suyak sinishi va chiqishi, kimyoviy yoki
issikdikdan kuyish, issiq urishi, sovuq urishi, o'tkir zaharlanish va elektr toki
ta'sirida organizmning ba'zi qismlarida hayot faoliyatining buzilishi kiradi.
Jarohatlanish tushunchasini baxtsiz hodisa deb ham yuritiladi. Jarohatlanish uch
turga bo'lib qaraladi. Birinchisi ishlab chiqa-rishda, ish joyida jarohatlanish,
ikkinchisi ish bilan bog'langan, lekin ishlab chiqarish bilan bog'lanmagan
jarohatlanish va uchinchisi ishlab chiqarish va ish bilan bog'lanmagan
jarohatlanish.
Ishlab chiqarishda, ish joylarida olingan jarohatlanishga, ishchi ma'muriyat
tomonidan buyurilgan ishni bajarish borasida ish joyida sexda, zavod hududida yuk
ortish va yuk tushirish yoki ba'zi yuklarni bir joydan ikkinchi joyga ko'chirish
vaqtida olgan jarohatlanishlar kiradi.
Ikkinchi tur jarohatlanishga ishga borib-kelish vaqtida transport vositalarida,
komandirovka vaqtida yoki korxona ma'muriyatining topshirig'iga muvofiq ishlab
chiqarish hududidan tashqaridagi ba'zi bir ishlarni bajarganda olingan
jarohatlanishlar kiradi.
Uchinchi tur jarohatlanishga mast bo'lish natijasida olingan jarohatlar, davlat
mulkini o'g'irlash va boshqa shunga o'xshash holatlardagi jarohatlanishlar kiradi.
Baxtsiz hodisalarni turlarga bo'lishdan maqsad, sanoat korxonasi ishlab
chiqarishda sodir bo'lgan har qanday baxtsiz hodisaga javobgar hisoblanadi.
Ma'muriyat birinchi ikki turdagi baxtsiz hodisa, ya'ni jarohatlanish ishlab chiqarish
bilan bog'langan taqdirda javobgar hisoblanadi va baxtsiz hodisaga uchragan
kishining jarohatlanish natijasida yo'qotilgan kunlari uchun to'liq haq to'lanadi.
Agar baxtsiz hodisa u ma'muriyat tomonidan xavfsiz ish sharoitini yaratish
sohasida yo’l qo'yilgan xato orqasida bo'lmay, balki ishchining mehnatni muhofaza
qilish qoida va me'yorlariga amal qilmasligi natijasida kelib chiqqan bo'lsa, unda
ishchi ham ma'muriyat xodimi bilan birga javobgar hisoblanadi. Bunda moddiy
to'lov miqdori ma'muriyat xodimi va ishchining aybdorlik darajasiga qarab
belgilanadi. Mehnat qonunlariga asosan ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan
jarohatlanishdan yo'qotilgan ish kunlariga korxona tomonidan haq to'lanishi kerak
deb belgilangan.
Sanoat sanitariyasi me'yorlarining buzilishi natijasida ishlab chiqarish
joylaridan ajralib chiqqan zararli omillar ta'siridan ishchi kasbiy zaharlanish yoki
kasb kasalligiga chalinishi mumkin. Kasbiy zaharlanish ishchining nafas olish,
ovqat hazm qilish yoki terisi orqali zaharlovchi moddalar ta'sir qilish natijasida
kelib chiqishi mumkin.
Kasbiy zaharlanish bir smena davomida yuz bersa, uni o'tkir zaharlanish
deyiladi, agar uzoq muddat davomida zaharli moddalar yig'ilishi natijasida yuz
bersa, surunkali zaharlanish deyiladi. Surunkali zaharlanish kasb kasalliklariga olib
10
keladi. Kasb kasalliklariga qoniqarsiz ish sharoitlarida ishlash natijasida kelib
chiqadigan, hamma kasalliklar kiradi. Masalan, havo bosimning ortiq yoki kam
bo'lishi natijasida kesson yoki tok kasalligi, sanoatda ajralib chiqadigan chang
ta'siridan pnevmokonioz kasalligi, yallig'lanish va zaharli moddalar ta'siridan
dermatit va yazva kasalliklari kelib chiqadi.
Ishlab chiqarish jarohatlanishi va kasb kasalliklari bizning jamiyatimizda toqat
qilib bo'lmaydigan hoi hisoblanadi. Agar bunday hol yuz berar ekan, uni sanoat
korxonasida yo'l qo'yilgan tashkiliy va texnik xatolar natijasi deb qarash kerak.
Shuning uchun ham ishlab chiqarish korxonalarida yuz bergan har qanday
baxtsiz hodisa har tomonlama tekshiriladi va hisobga olinadi. Tekshirish va
hisobga olish umumiy o'rnatilgan qat'iy tartib asosida olib borilishi kerak. Yo'lga
qo'yilgan baxtsiz hodisalar va kasb kasalliklarini hisobga olish va tekshirish,
ularning kelib chiqish sabablarini aniqlash, bunday baxtsiz hodisa va kasb kasal
liklarining qaytarilmasligi uchun chora-tadbirlar ko'rish imkoniyatini yaratadi.
2.4 Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarni va kasb kasal- liklarini tekshirish va
hisobgaolish
O’lim bilan tugagan, og'ir jarohatlanish va gruppa bilan baxtsiz hodisaga
uchragan hollardan tashqari hamma baxtsiz hodisalarni tekshirishni sex boshlig'i,
xavfsizlik texnikasi injeneri va jamoat nazoratchisi tarkibida tuzilgan komissiya
tomonidan tekshiriladi.
Baxtsiz hodisa ish boshlanishidan oldin, ish davomida, ishdan keyin, ish joyida,
zavod hududida va ma'muriyatning topshirig'iga asosan zavod hududidan chetda
yuz bergan bo'lishidan qat'i nazar tekshirilishi lozim. O'tkir zaharlanish, issiq urishi
va tananing ba'zi qismlarining muzlashi baxtsiz hodisa sifatida tekshiriladi.
Bir kundan kam bo'lmagan ish kunini yo'qotgan baxtsiz hodisalar 24 soat
davomida tekshirilib, maxsus forma bo'yicha (N-I) 4 nusxada akt tuziladi.
Aktda baxtsiz hodisaga uchragan kishi haqidagi axborotdan tashqari,
aniqlangan baxtsiz hodisaning sabablari keltirilishi va bunday baxtsiz hodisalar
qaytarilmasligi uchun qanday chora-tadbirlar qurilganligi haqida axborot beriladi.
Aktni korxonaning bosh injeneri tasdiqlaydi. Aktning bir nusxasi sex
boshlig'iga yuboriladi va u bosh injener belgilagan muddat davomida aktda
ko'rsatilgan mehnatni muhofaza qilish masalalarini amalga oshirishi kerak,
ikkinchi nusxasi kasaba uyushmasi qo'mitasiga, uchinchisi tegishli kasaba
uyushmasining texnik nazoratchisiga va to'rtinchisi mehnatni muhofaza qilish
bo'limiga nazorat o'rnatish uchun yuboriladi. Ma'muriyat baxtsiz hodisaga
uchragan kishiga aktning tasdiqlangan nusxasini berishi shart. Baxtsiz hodisaning
asoratlari keyinchalik ham kelib chiqishini hisobga olib, aktlar 45 yilgacha
saqlanishi kerak.
Baxtsiz hodisa tekshirilgandan keyin sanoat korxonasi ma'muriyati yo'l
qo'yilgan xatolarning qaytarilmasligini ta'minlashga qaratilgan buyruq e'lon qiladi.
Bu buyraqda korxonada yuz bergan baxtsiz hodisaning kelib chiqishiga aybdor
11
bo'lgan kishilarning javobgarligi aniqdanib, ta'kidlanadi.
Baxtsiz hodisa o'lim bilan tugasa, gruppa bilan baxtsiz hodisaga uchrasa va og'ir
jarohatlangan hollarda, tekshirish maxsus belgilangan tartib bilan o'tkaziladi.
Bunday baxtsiz hodisalarni maxsus komissiyalar tomonidan tekshiriladi.
Komissiya tarkibiga kasaba uyushmasi texnik nazoratchisi, yuqori xo'jalik
tashkilotining xodimi, davlat nazorat organlari xodimlari va umumiy baxtsiz
hodisani tekshirishda ishtirok etadigan xodimlar qatnashadi.
Bunday holatlarda tekshirish tezda o'tkazilishi kerak, ya'ni tekshirish
materiallari 7 kun ichida tayyor bo'lishi shart. Aktga baxtsiz hodisani ko'rgan
guvohlarning ko'rsatmalari, tibbiy ekspert xu-losasi, baxtsiz hodisa yuz bergan
joyning hamda agar baxtsiz hodisa vaqtida biron bir obyekt zararlangan bo'lsa,
ularning fotosurat va komissiya chiqargan xulosalarni tasdiqlaydigan boshqa
materiallar qo'shib yuboriladi. Aktga, shuningdek, baxtsiz hodisaga javobgar
bo'lgan shaxsning familiyasi va lavozimi yozib qo'yiladi.
Og'ir, gruppa bilan jarohatlanganlar va o'lim bilan tugagan baxtsiz hodisalar
albatta fabrika, zavod kasaba uyushmasi qo'mitasida va yuqori xo'jalik tashkilotlari
kasaba uyushmalari qo'mitalarida tahlil qilish va ko'rib chiqilishi kerak. So'ngra
bildirilgan fikr-mulohazalar asosida keyin ham shunday baxtsiz hodisa ro'y
bermasligi uchun umumiy chora-tadbirlar mundarijasi ishlab chiqilishi va qaror
bilan tasdiqlanishi zarur.
O'zbekiston Respublikasida kasbiy zaharlanish va kasb kasalliklari oldini olish
uchun kerakli qonun va tavsiyanomalarni ishlab chiqish va tasdiqdash, shuningdek,
kasb kasalliklari vujudga kel-ganda ularni hisobga olish va tekshirish ishlari
O'zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tashkilotlariga topshirilgan.
Kasbiy zaharlanish va kasb kasalligi haqidagi akt korxona rahbariga yuboriladi.
Aktda bunday kasalliklarning qaytarilmasligini ta'minlovchi chora-tadbirlar
majmuasi tavsiya etiladi va uning bitta nusxasi Respublika Sog'liqni saqlash
vazirligining yuqori tashkilotlariga yuboriladi.
Baxtsiz hodisaga uchragan kishi hisobga olinib, unga ma'lum davolanish kursi
belgilanadi. Agar zarur bo'lsa, kasb kasalligiga uchragan kishini mehnat ekspert
tibbiyot xodimlari komissiyasi (VTEK) ga yuboriladi va unda uning kasb
kasalligining oqibati natijasida nogironlik guruhi aniqlanadi va shunga yarasha
ma'lum moddiy ta'minlanish miqdori belgilanadi.
2.5 Sanoat jarohatlanishi va kasb kasalliklarini o’rganish usullari
Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalarni va baxtsiz hodisalarni keltirib
chiqaruvchi xavfli holatlarni hamda baxtsiz hodisalarning kelib chiqishiga sabab
bo'ladigan omillarni aniqlash, ularni yo'qotish chora- tadbirlarini ko'rishga
qaratilgan. Bu ishlar asosan,oqilona ish usullarini qo'llash, baxtsiz hodisa va kasb
kasalliklarining kelib chiqishidan xoli bo'ladigan ish sharoitini tashkil qilish
hisobiga amalga oshiriladi.
12
Baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlash uchun asosan ikki usuldan foydalaniladi.
1. Statistika usuli. Bu usul baxtsiz hodisalarning umumiy statistik hisobga
olingan sanoat jarohatlanishining materiallarini tahlil qilishga asoslangan. Bu usul
sanoat jarohatlanishini tahlil qilish uchun asosiy material bo’lishdan tashqari,
baxtsiz hodisalarni kamaytirishda chora- tadbirlar ko'rish uchun amaliy ma'lumot
beradi. Bu usul bilan sanoat jarohatlanishini aniqlovchi chastota koeffitsiyenti va
jarohatning og'irligi koeffitsiyentining o'rtacha ko'rsatkichini olish imkoniyatini
beradi.
Baxtsiz hodisalarning takrorlanish koeffitsiyentini, 1000 ishchi hisobiga,
ma'lum vaqt davomida sanoat korxonasida kelib chiqqan baxtsiz hodisalarning
o'rtacha miqdorini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
bunda, P — ma'lum vaqt ichidagi jarohatlanganlar soni; T — shu vaqt ichida
korxonada ishlagan ishchilar soni.
Jarohatlanish koeffitsiyenti mashinasozlik sanoatining qaysi korxonasida
baxtsiz hodisalar ko'proq vujudga kelayotganligi haqida ma'lumot beradi.
Baxtsiz hodisaning og'irlik koeffitsiyentini, ya'ni har bir jaro- hatlanishning
o'rtacha yo'qotilgan ish kunlari hisobini ko'rsatuvchi K ni quyidagi formula bilan
aniqlash mumkin:
bunda, П — hamma baxtsiz hodisaga uchraganlar tomonidan yo'qotilgan ish
kunlari soni; P — shu davrda baxtsiz hodisaga uchraganlar soni.
Shuni aytib o'tish kerakki, bu ko'rsatkich haqiqiy og'ir jarohatlanish belgilarini
ko’rsata olmaydi, chunki uning tarkibiga nogironlik va o'lim bilan tugagan baxtsiz
hodisalar kiritilmagan. Yo'qotilgan mehnat qobiliyatining ishchi kun miqdorini
1000 kishiga keltirib, quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
bu ko'rsatkich orqali jarohatlanish dinamikasi va baxtsiz hodisaning og'irlik
asoratini aniqlash mumkin.
Statistika usulini ikkiga bo'lib qarash qabul qilingan: bular gruppa usuli va
topografiya usulidir.
| 