Uzun (davomli) qiyaliklarda avtomobillarni tormozlash xususiyatlari Dinamik xarakatyeristikalar bo‘yicha qiyalikdan tushish tezligini hisoblashda
qiyalik ko‘rsatadigan qarshilik tenglamaga manfiy ishora bilan kiradi:
i j f G P P p
Tik qiyaliklardan tushishda tezlanish katta qiymatga ega bo‘ladi, avtomobil
shiGʻovlanadi va uning tezligi jadal ortadi. Avtomobilning qiyalikdan pastga katta
tezlik bilan harakatlanishi, ayniqsa qoplama notekis yoki sirpanchiq va planda
egrilar mavjud bo‘lganida, juda xavfli bo‘ladi. Avtomobilni boshqarish qiyinlashib
qoladi. SHuning uchun haydovchilar qiyalikning tikligiga qarab tushishdagi tezlikni
kamaytirishning maxsus choralarini ko‘radi - dvigatelga ish aralashmasi byerishni
kamaytiradi, ilashishni uzmasdan vaqti-vaqti bilan tormozlaydi yoki pasaytiruvchi
S
hisob
uzatmalardan birini ulab, bir vaqtning o‘zida tormoz va dvigatel bilan birgalikda
tormozlashga o‘tadi.
Avtomobillarni qiyaliklardan tushishda, ayniqsa davomli qiyaliklarda,
Gʻildirak tormozlaridan foydalanib tormozlash ma’qul bo‘lmaydi, chunki uzoq
tormozlashda tormoz barabanlari qizib ketib, friksion usthymalarning ishalanish
koeffitsienti kamayib ketadi. Bu esa tormozlash samaradorligini kamaytiradi va
tormozlarning tez yoyilishiga olib keladi.
Dvigatel bilan tormozlashda drossel to‘sqichining pedalini qo‘yib yuborib
yonilGʻi byerish kamaytiriladi. Biroq dvigatel tirsakli valining aylanish tezligini salt
ishlashdagi aylanish tezligigacha kamaytirish mumkin bo‘lmaydi. CHunki bunga
etakchi Gʻildiraklardan transmissiya orqali tirsakli valga majburiy uzatilayotgan
aylanma harakat to‘sqinlik qiladi. Buning natijasida qo‘shimcha qarshilik kuchi P
td
yuzaga keladi, u harakatga qarshilikni oshiradi. Drossel to‘sqichi to‘liq yopilganida
va To‘gʻri uzatmada harakatlanishda R
td
ning qiymati etakchi Gʻildiraklarda engil
avtomobillar uchun t.f.n. YU.A. Kremensning empirik formulasi bilan topilishi
mumkin:
100
25
.
0
5
.
9
TD
G W P d
,
(7.35)
bu yerda
d W - dvigatelning ish xajmi, l;
- tezlik, km/soat; G - avtomobilning
oGʻirligi, N.
Avtomobilni harakatlantiruvchi kuch avtomobil oGʻirligining yo‘l qiyaligiga
parallel tashkil etuvchisidan iborat bo‘ladi. Harakatlanishga qarshilik kuchlari
dvigatelning tormozlash kuchi, havoning qarshilik kuchi va avtomobilning
Gʻildirashiga qarshilik kuchidan iborat bo‘ladi.
Dvigatel bilan tormozlashda qaror topadigan muvozanatli tezlik umumiy
harakat tenglamasi (3.16) asosida nazariy hisoblanishi mumkin:
i f G Р P
TD
Dvigatel bilan tormozlash ayniqsa pasaytiruvchi uzatmalar ulanganda
samarali bo‘ladi, shunda avtomobilning aynan bir xil tezligida dvigatel vali ancha
tez aylanadi. Bu holga mos keluvchi hisoblashlar uchun (3.35) tenglamada
o‘rniga
i
k
kattalik qo‘yiladi, bu yerda i
k
- ulangan uzatmaning uzatish soni.
qiyaliklardan tushishda haydovchilar tayinlangan harakat rejimiga ularning
harakatlanish sharoitlarini sezish xususiyatlari - qiyalikning davomliligi, buylama
qiyalik, qiyalik oxiridagi yo‘l sharoitlarining aniqligi katta ta’sir ko‘rsatadi.
Kuzatishlarning ko‘rsatishicha, qiyaliklardan pastga harakatlanishning
quyidagi rejimlaridan foydalaniladi:
i
20%
0
- qiyalikda qiyalikning uzun-qisqaligiga qaramasdan etakchi
Gʻildiraklardagi tortish kuchi bilan harakatlanish;
30%
0
i
50%
0
- qiyalikda uchastkaning tegishlicha 500-300 m gacha
uzunligida ilashmani uzib qo‘yib harakatlanish, qiyalikning pastki qismida yuk
avtomobillarida dvigatel bilan tormozlash;
i
60%
0
qiyalikda - dvigatel bilan tormozlash; qiyalikning davomliligi 1000
m dan dan kam bo‘lganida dvigatel va Gʻildirak tormozlari bilan tormozlash.
