2-mavzu. Avtomobilning tormozlanishi. (2-soat) Reja

yo‘llarining plandagi va profildagi elementlarini aniqlash uchun jami vaqt t
1
+ t
2
+ t
3
shartli ravishda
1 s ga teng deb qabul qilinadi va u haydovchining sezish vaqti deb ataladi. YUqorida 
keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra bu vaqt haydovchining avtomobilni juda katta 
e’tibor bilan boshqarishiga mos keladi. 
Avtomobilning to‘liq tormozlanish davrida bosib o‘tadigan yo‘lini tekis 
sekinlanuvchan harakat formulasi bo‘yicha hisoblab topish mumkin: 
т
2
aS


(6.31) 
bu yerda 

- tormozlanish boshlanishidagi tezlik, m/s; S
t 
- tormozlanish yo‘li, m; 
а
- tormozlanishda manfiy tezlanishning mutlaq qiymati, m/s
2
; 
u 
а
=(

t
+ f 

i) g ga teng. Bunda xavoning qarshiligi yo‘q deb xisoblanadi va 
avtomobil aylanuvchi ismlarining ta’siri nazarga olinmaydi. 
Avtomobilning tormoz mexanizmlariga qo‘yiladigan amaldagi talablar 
bo‘yicha avtomobilning konstruktiv xususiyatlariga ko‘ra ta’minlanadigan 
sekinlanishning mutlaq qiymati yuk avtomobillari va avtopoezdlar uchun 5,5 m/s
2
ni, engil avtomobillar uchun 7 m/s
2
ni tashkil etishi kyerak. 
а
ning qiymatini (3.31) tenglamaga qo‘yib, tormozlanish yo‘li uchun 
quyidagi ifodani hosil qilamiz: 


i
f
g
S
Т





2
2
т
. 
(6.32) 
YO‘llarning plandagi va bo‘ylama profildagi geometrik elementlarini 
aniqlash bilan bogʻlqi bo‘lgan hisoblashlar eng xavfli holat – Gʻildiraklar to‘liq 
muxosaralangan avariyali holat uchun bajariladi. Bunda 

t
ning qiymati ilashish 
koeffitsienti 


ga teng qilib olinadi. Biroq real sharoitlarda tormozlar noaniq 
sozlanganligidan kuchning Gʻildiraklar o‘rtasida notekis taqsimlanganligidan va 
harakatda avtomobilning tebranganligidan tormozlash jarayonida tormozlash 
kuchining nazariy toliq qiymatidan to‘liq foydalanib bo‘lmaydi. Prof. D.P. 
Velikanovning taklifi bo‘yicha bu hol tormozlanish yo‘li formulasiga tuzatish 
koeffitsienti - tormozlash samaradorligi koeffitsienti K
S
ni kiritish bilan hisobga 
olinadi. SHuning uchun tormozlanish yo‘lining hisoblangan qiymati quyidagiga 
teng 
)
(
2
2
т
f
i
g
K
S
С






Engil avtomobillarda o‘tkazilgan tajribalarga ko‘ra yuk avtomobillari uchun 
K
S
=1,2 va avtobuslar uchun K
S
=1,3-1,4 deb qabul qilish kyerak. Sirpanchi 
qoplamalarda tormozlashda hamma Gʻildiraklardagi tormozlash kuchi eng katta 
ehtimoliy qiymatiga amalda bir onda yerishadi. SHuning uchun ilashish 
koeffitsientlari 



0,4 bo‘lganda K
S
=1 deb hisoblash mumkin. Avtomobil 

yo‘llarining geometrik elementlarini hisoblashda K
S
=1,2 o‘rtacha qiymat qabul 
qilinadi. 
(6.33) tenglama tormozlanish yo‘lini 90

100 km/soat dan ortiq tezliklar 
uchun hisoblashda kamaytirilgan natija byeradi, chunki u haydovchining yuqori 
tezliklarda tormozlashdagi harakati xususiyatlarini xisobga olmaydi. Avtomobilning 
chetga surilib ketmasligi uchun u avval pedalni engil bosib, tormozlarning 
imkoniyatlaridan to‘liq foydalanilmagan holda tormozlanadi va faqat 70

80 km/soat 
tezlikdan boshlab jadal tormozlash boshlanadi. Prof. D.P. Velikanov bu holda K
S
= 
2,3 deb qabul qilishni taklif etadi. Bu qiymatni avtomobil magistrallarining 
geometrik elementlariga qo‘yiladigan talablarni asoslashda mo‘ljallash kyerak.
YO‘llarning elementlarini hisoblashda harakatning yuqori darajada xavfsiz 
bo‘lishini ta’minlash uchun hisobiy tormozlash yo‘li sifatida haydovchining sezish 
davrida o‘tilgan yo‘l L
1
, avtomobilning to‘liq tormozlanish davrida bosib o‘tgan 
yo‘li L
2
va to‘xtagan avtomobil bilan to‘siq orasidagi xavfsizlik oraliGʻi L
3
(bu yo‘l 
odatda avtomobil uzunligiga teng) qabul etiladi (6.15 - rasm). Bu holda 

(km/soat) 
tezlikda S
o‘is
(m) ni hisoblash formulasi quyidagicha yoziladi: 
3
2
3
2
1
)
(
254
6
,
3
l
f
i
K
l
l
l
S
С
xis











6.15 - rasm. Tormozlanish yo‘lini aniqlash uchun sxema: 
SH
is
- hisoblangan tormozlanish yo‘li; L
1
- haydovchining sezish vaqtida o‘tiladigan 
yo‘l; L
2
- tormozlanish yo‘li; L
3
- xavfsizlik masofasi. 

Download 0,6 Mb.