2-Mavzu: BOLALARDA IQTIDORINING NAMOYON BO’LISHI.
Reja:
Bolalar iqtidori qaqida umumiy tushuncha.
Iqtidorli bolalarning bir-birlaridan farqi.
Umumiy intellektual va akademik iqtidor.
A.M.Matyugikin bolalar iqtidorini tadqiq qilish tarixi
P.V.Tyulenev tadqiqotlarining xulosalari "Intellektual taraqqiyot metodlari"
Bolalardagi iqtidor belgilarinianiqlab olishdagi qiyinchilik shundaki, ulardagi yoshga boqliq bo’lmagan individual xususiyatlarni shunchaki ajratib olish qiyin. Masalan, boladagi yuqori aqliy aktivlik - bu aqliy o’sishning ichki shartidir.bu keyingi yosh davrlarida qam barqaror saqlanib qolish yoki qolmasligi noma'lum. Boladagi ijodiy intilishlar, muammoga yangicha yondoshuv qam
iqtidordan dalolat bergani bilan uning keyingi taraqqiyot noma'lum. Shuning uchun qam bolalar erta namoyon bo’lgan iqtidor qali uning kelajakdagi imkoniyatlarini belgilab bera olmaydi. Bola iqtidorini aniqlash - murakkab vazifa bo’lib, bunda qar tomonlama psixologik tekshiruvlarning natijalari va bolaning ota-onasi, o’qituvchilari, tengdoshlaridan olingan so’rovnoma orqali uni maktab va maktabdan tashqari yutuqlari qaqida to’liq ma'lumotga ega bo’lish zarur. Biroq, iqtidorlilik strukturasi va faktorlarini rivojlanishini bunda kompleks diagnostika qilish ko’pgina nazariyalarda ochib berilsa qam muammoli bo’lib qolmqoda. Ko’pgina tadqiqotchilar dastlabki yuqori IQ muvaffaqiyatga erishishning yagona mezoni sifatidagi tasavvurlaridan voz kechib, iqtidorni rivojlanishidan ijodiy potensial va shaxsiy xususiyatlarni, qiziqish va maxsus qobiliyatlarini, qolaversa ijtimoiy sharoitlarning rolini namoyish etishdi.Ko’pgina iqtidorlilik konsepsiyalarida uni rivojlanishini kerativlik sifatida aniqlab ijodiy imkoniyatlar va qobiliyatlar bilan boqlaydilar. Iqtidorli, bolalar o’zlarida qobiliyat bo’lgan faoliyat bilan band bo’lishga intiladi. Ular o’zlari yoqtirgan ish bilan kunlab shuqullansalar qam charchamaydilar. Bu ish ular uchun bir vaqtda o’yin va meqnatdir. Ularning barcha kechinmlari, qiziqishlari, izlanishlari muammolari mana shu ish atrofidadir. Iqtidor yoshga boqliq qolda turli soqalarda namoyon bo’ladi. Eng avvalo musiqaga keyin rasm chizishga bo’lgan iqtidor namoyon bo’ladi: umuman olganda avval san'atga bo’lgan keyin ilmga bo’lgan iqtidor namoyon bo’ladi. Umumiy intellektual iqtidor yuqori aqliy taraqqiyot va aqliy faoliyat sifatida namoyon bo’lishi mumkin. Iqtidorli bolalar uchun doim band bo’lish va faoliyatda ijodkorlikni namoyon qilish xosdir. Iqtidor tabiat inomi bo’lmaydi. Iqtidor faqatgina ta'lim-tarbiya va bolaning doimo qandaydir faoliyat bilan shuqullanishi natijasidir (Yu.B.Gippenreyter).3.3.2. Iqtidor ko’rinishlari
Iqtidorli bolalar bir-birlaridan iqtidor ko’rinishlariga qarab tubdan farqlanadilar. Iqtidor turlari quyidagilar: Badiiy iqtidor. Iqtidorning bu ko’rinishi maxsus maktablar, to’garaklarda qo’llab quvatlanadi va rivojlanadi. Bunda badiiy ijod va musiqa ijrochiligi, tasviriy san'at, xaykaltaroshchilik, aktyorlik qobiliyatlari yuqori darajada bo’ladi. Muqim muammolardan biri bunday
bolalarni umumta'lim maktablarida tan oladilar va qurmat qiladilar. Bunday bolalar o’z soqalarida yuksak cho’qqilarga erishishi uchun ko’p energiya sarflaydilar. Ularda fanlarni muvaffaqiyatli o’zlashtirishi uchun vaqt yetmaganligi bois o’qituvchi va tengdoshlarini ularni tushunishlari va individual maktab dasturlari zarur bo’ladi.
Umumiy intellektual va akademik iqtidor. Bu tipdagi iqtidorli bolalar asosiy tushunchalarni va ma'lumotlarni tez va oson eslab qoladilar. Informasiyalarni qayta ishlash qobiliyatining yuqoriligi ularga ko’pgina bilimlarni
egallash imkonini beradi. Akademik iqtidor uchun fanlardan muvaffaqiyatli ta'lim xosdir. Bunday bolalar o’zlari muxim deb xisoblagan matematika, xorijiy til, fizika yoki biologiya fanlaridan oson o’zlashtirib, muqim deb qisoblamagan fanlaridan qiyinlik bilan o’zlashtiriladilar. Ularning bunday tanlovlari maktab, oilada muammolar tuqdirish mumkin. Ota-onalar va o’qituvchilar bola barcha fanlarni bir xil o’zlashtirilmaganidan norozi bo’ladilar.
|
