3-MA’RUZA: ABSOLYUT TANLOVCHAN HIMOYALAR
Reja:
1.
Differentsial, yuqori chastotali differentsial -faza himoyalar. Maqsadi va turlari. Tokli bo‘ylama
diferentsial himoyaning ishlash asosi. Aylanuvchan tokli differentsial himoya sxemalarida
nobalanslik toklari.
2. Ishlash kattaliklarini aniqlash va himoyaning sezgirligi va sozlanganligini oshirish. Aloqa simli
tokli bo‘ylama differentsial himoya va uning bajarilishining xususiyatlari.
3. Tokli ko‘ndalang differentsial himoya, ishlash asosi,
ishlash parametrlarini tanlash, «o‘lik
zona». Ishga tushirish organlari, sezgirlikni tekshirish. Himoyalarning sxemalari va
baxolari. Differentsial himoyalarning elektr energetika tizimida qo‘llanilishi.
Differensial himoya tez ishlaydigan va absolyut tanlashga ega bo‘lgan himoya hisoblanadi.
Differensial himoyalar bo‘ylama va ko‘ndalang differensial himoyalarga bo‘linadi. Bo‘ylama
differensial himoyalar asosan transformatorlar, quvvati
katta elektrodvigatellar, generator va
uzun bo‘lmagan liniyalarda qo‘laniladi. Ko‘ndalang differensial himoyalar esa ikki yoki undan
ortiq parallel liniyalarni himoya qilish uchun ishlatiladi.
Bo‘ylama differensial himoya.
Bo‘ylama differensial himoya himoyalanayotgan elementning boshlanish va so‘ngidagi
toklarni taqqoslashga asoslangan. Toklar qiymati va fazasi bo‘yicha taqqoslanadi.
Elektr uzatish liniyasining boshlanishi II va so‘ngidagi III toklarni ko‘raylik. Normal rejim
va tashqi
qisqa tutashuvlar vaqtida, masalan K1 nuqtada, (2.17-rasm, a) bu toklar bir-biriga teng
I
I
=I
II
Himoyalangan liniyada qisqa tutashuv (K2 nuqtada) bo‘lganda (2.17-rasm, b) I
II
=0
bo‘lib, tenglik buziladi, yaoni
I
I
I
II
Ikki tamondan manbaga ulangan liniyalarda (2.17-rasm, v) ham normal va tashqi qisqa
tutashuvlarda toklar teng.
I
I
= I
IIK1
Himoyalanayotgan liniyada qisqa tutashuv bo‘lganda toklar ham qiymat ham yo‘nalishi
bo‘yicha farq
qiladi
I
I
I
IIK2
Demak, toklar tengligining buzilishi liniyada qisqa tutashuv bo‘lganligini bildiradi. Bu
belgidan bo‘ylama differensial himoyani bajarish uchun foydalaniladi.
Bo‘ylama differensial himoyani bajarish uchun liniyaning boshlanish va so‘ngiga bir xil
transformatsiya koeffitsientiga ega bo‘lgan tok transformatorlari o‘rnatiladi (2.17-rasm, g).
Ularning ikkilamchi cho‘lg’amlaridan o‘tadigan toklar normal rejim va tashqi qisqa tutashuvlar
vaqtida KA tok relesi (differensial rele) cho‘lg’amidan qarama-qarshi yo‘nalishda o‘tadigan
qilib ulanadi. Natijada reledan o‘tadigan tok nolga teng bo‘ladi.
Lekin amalda bu tok nolga teng bo‘lmaydi. Nobalans toklari hosil bo‘ladi. Buning
sabablari qo‘ydagilar: tok transformatorlarining magnitlash xarakteristikalari
ideal bir xil
bo‘lmaydi; qisqa tutashuv tokida davriy bo‘lmagan (aperiodik) toklarning mavjudligi:
yuklamasiz kuch transformatori manbaga ulanayotgan vaqtda hosil bo‘ladigan magnitlash
tokining sakrashi va boshqalar .
2.17-rasm. Bo‘ylama differensial himoyaning ishlash prinsipi
Bo‘ylama differensial himoya ning noto‘g’ri ishlashini oldini olish uchun nobalans toklari
(I
nb
) hisobga olinishi kerak.
Differensial
relening ishga tushish toki
I
ri
=K
z
I
nb his max
/K
I
bu erda Kz=1,3-zahira koeffitsienti;
KI- tok transformatorlarining transformatsiya koeffitsienti;
I
nb his. max
- hisobiy maksimal nobalans toki,
I
nb his. max
=
iK
ap
K
b
I
q.max
,
bu erda
i=0,1- tok transformatorining xatoligini hisobga oluvchi koeffitsient ; K
ap
- qisqa
tutashuv tokining davriy bo‘lmagan tashkil etuvchisini
hisobga oluvchi koeffitsient, RT- 40
turdagi rele qo‘llanilgan bo‘lsa 2ga yoki RNT turdagi rele ishlatilsa 1,3ga teng; K
b
- tok
transformatorlarining bir xiligini hisobga oluvchi koeffitsient,
agar ular bir hil bo‘lsa K
b
=0,5 va har-xil bo‘lsa K
b
=1;
I
q.max
- himoyalanaetgan oboektning manba tomondan hisoblanganda so‘nggidagi maksimal
qisqa tutashuv toki.
Himoyaning sezgirligi
K
s
=I
k.min
/(K
sx
I
h.u
),
bu erda I
q.min
- himoya zonasidagi
minimal qisqa tutashuv toki;
K
sx
- sxema koeffitsienti; I
hi
=K
I
I
ri
- himoyaning ishga tushish toki.
