|
3-Modul: Atmosfera havosini muhofaza qilish asoslari. Mavzu: Atmosferaning tarkibi va tuzilishi reja
|
| bet | 2/4 | | Sana | 19.05.2024 | | Hajmi | 387,63 Kb. | | #243900 |
Bog'liq 3-LECTUREModda
|
Kimyoviy formulasi
|
Xajmi %
|
Azot
|
N2
|
78,1
|
Kislorod
|
O2
|
20,93
|
Argon
|
Ar
|
0,93
|
Uglerod (II) oksidi
|
SO2
|
0,03 – 0,04
|
Bodorod
|
H2
|
0,01
|
Geliy
|
He
|
0,005
|
Neon
|
Ne
|
0,00018
|
Kripton
|
Kr
|
0,0001
|
Ksenon
|
Xe
|
0,00001
|
Yuqoridagi keltirilgan toza havo tarkibiga kirmagan xar qanday begona modda iflosliklar –-deb ataladi, yaʹni toza havoning sifatini yomonlashtiradi.
Atmosferani ifloslantiruvchi manbalar: Atmosfera havosi (3.1.1-jadval) 2 yoʹl bilan ifloslanadi: tabiiy va antropogen.
3.1.1-jadval
Tabiiy
|
Antropogen
|
Tabiiy
sharoitda
|
Tabiiy ofatlar
|
Texnogen
|
Maishiy
|
Shamol bilan
uchirish
|
Vulqonlarning
otilishi
|
Sanoat korxonalari
|
Shaxarlarda
|
Parchalanish
|
Changli
toʹzonlar
|
Energetik
|
Q/x
|
Elektr zaryadlari
|
Oʹrmon va dashtlardagi
yongʹinlari
|
Avtotransport
|
|
Nafas olish, chiqarish, oksidlanish
|
|
Q/x ni
kimyolashtirish
|
|
Atmosferani insonning taʹsirisiz ifloslanishi – tabiiy ifloslanish deyiladi.
Atmosfera inson xoʹjalik faoliyati taʹsirida (sunʹiy) ifloslansa– Antropogen ifloslanish deyiladi.
Atmosfera havosini Antropogen ifloslovchi manbalar uchta asosiy guruhlarga boʹlinadi. Bular:
Binolarning isitilishi; Avtotransport vositalari; Sanoat korxonalari.
Binolarni isitish. Atmosfera havosining ifloslanishida, asosan, shaharlarda qish mavsumida binolarni isitish sezilarli darajada ulushini qoʹshadi. Isitishda asosan toshkoʹmirdan foydalanilgani uchun uning yonishi natijasida atmosferaga katta miqdorda tutun, qurum, CO va SO2 lar ajralib chiqadi.
Binolarni markazlashtirilgan holda issiqlik markazlari yordamida isitish soʹzsiz foyda beradi. Albatta, bunday tizimlar yoqilgʹi yonganda qurum hosil boʹlishini kamaytiradi. Bunda S02 chiqindisi kamaymaydi, birgina hosil boʹlayotgan gazlar yuqori tutun quvurlari yordamida atmosferaning yuqori qatlamlariga chiqarib yuboriladi. Natijada yerning yuza qatlamida chiqayotgan gazlarning havo bilan hosil qilgan aralashmasida zararli moddalarning konsentratsiyasi birmuncha kamayadi. Havo gigiyenasi nuqtayi nazaridan binolarni isitishning eng istiqbolli usuli gidroelektr stansiyalari (GES) yoki atom elektr stansiyalari (AES) dan olinadigan elekir toki yordamida isitishdir.
Avtotransport vositalaridan chiqayotgan gazlar bilan ifloslanishi. Hozirgi kunda Atmosfera havosini ifloslanishida oʹzining eng katta ulushini qoshayotgan manbaa bu – Avtotransport vositalaridir (Dunyo boʹyicha shu jumladan, Oʹzbekistonda ham - 40 %). Avtotransport vositalari quyidagi omillar taʹsirida Atmosferani iflaslanishiga katta taʹsir koʹrsatmoqda:
koʹchalarini torligi;
-Koʹchalarni nosozligi (har-xil kattalikdagi chuqurlarni va yoriqlarni mavjudligi);
-Chorahalarni katta-kichikligi.
-Shuningdek, shahar atmosfera havosining ifloslanishida, benzinli yoki dizelli dvigatellarga asoslangan motorli transportdan ajralayotgan gazlar hal qiluvchi rol oʹynamoqda.
Avtomobildagi tutun gazlari tarkibidagi zararli moddalar konsentratsiyasini kamaytirish boʹyicha bir necha yoʹnalishlarda izlanishlar olib borilmoqda:
-birinchidan, dvigatelning silindrlarida yoqilgʹi yonish jarayonini takomillashtirish;
-ikkinchidan, qoʹshimcha havo va katalizator ishtirokida tutun gazlarini batamom yondirib, yoqilgʹining yonmay qolgan komponentlari miqdorini kamaytirish;
-uchinchidan, yoqilgʹining ekologik turlarini: spirtlar, oʹsimlik yogʹlari va boshqalarni ishlatish;
-toʹrtinchidan, elektr va boshqa muqobil energiya yordamida harakatlanuvchi avtomobillarni koʹplab avlodlarini ixtiro qilish.
Atmosfera havosining sanoat ishlab chiqarish hisobiga ifloslanishi.
Atmosferani ifloslantiruvchi (Statsionar) manbalar:
- toshkoʹmir yoqish hisobiga, atmosferaga qurum, kul. SO2 cniqaradigan issiqlik elektr stansiyalari (IES);
- atmosferaga ajratayotgan gazlar bilan birga qurum, chand, temir oksidi va SO2, ayrim hollarda ftoridlar chiqaradigan metallurgiya zavodlari;
- koʹp miqdorda chang chiqaruvchi manba hisoblanadigan sement zavodlari hisoblanadi.
Anorganik moddalar ishlab chiqaradigan korxonalar atmosferani SO2, SiF4, HF, NO, N02 kabi gazlar bilan ifloslaydi. Selyuloza ishlab chiqarish, neftni qayta ishlash korxonalari atmosferaga yomon hidli gaz holatdagi chiqindilarni tashlaydi.
Quyida sanoat soxalarining, atmosfera havosini ifloslantirish ulushi (%) berilgan:
Transport
|
40
|
Elektroenergetika
|
28,5
|
Rangli metallurgiya
|
21,6
|
Qora metallurgiya
|
15,2
|
Neft qazib chiqarish
|
7,9
|
Neftni qayta ishlash
|
5,1
|
Mashinasozlik
|
3,6
|
Ko`mir sanoati
|
3,6
|
Gaz sanoati
|
3,3
|
Qurilish materiallarini ishlab chiqarish
|
3,2
|
Kimyo sanoati
|
2,7
|
Yog`ochni qayta ishlash
|
2,6
|
Oziq – ovqat sanoati
|
1,5
|
Mudofaa sanoati
|
0,6
|
Yengil sanoat
|
0,4
|
Bundan tashqari, barcha sanoat korxonalari oʹz energiya tizimlariga ega boʹlib, uiardan ajralayotgan gazlar ham havoni ifloslaydi.
|
| |
