|
304-guruh talabasi Yegamberdiyev Jamshidning
|
| Sana | 03.12.2023 | | Hajmi | 3,48 Mb. | | #110130 |
Bog'liq Biologik-ozgaruvchan-molekullar
304-guruh talabasi
Yegamberdiyev Jamshidning
Biologik faol modddalardan kurs ishisi
O’simliklar tarkibidagi biologik faol moddalar
Biologik oʻzgaruvchan molekullar - bu biologik molekullarning oʻzgarishi natijasida hosil qilingan kimyoviy birikmalar. Ularning tibbiyot va sanoat sohalarida qanday foydasi boʻlishi haqida oʻrganaylik!
Biologik faol moddalar (BFM) — bu past konsentratsiyalarda tirik organizmlarning ayrim guruhlariga (birinchi navbatda, odamlarga, shuningdek, oʻsimliklar, hayvonlar, zamburugʻlar va boshqalarga nisbatan) nisbatan yuqori fiziologik faollikka ega boʻlgan kimyoviy moddalar boʻlib, ularning hujayralarining alohida guruhlari hisoblanadi. Moddalarning fiziologik faolligi ularni tibbiy amaliyotda foydalanish imkoniyati nuqtai nazaridan[1] ham, inson tanasining normal ishlashini taʼminlash nuqtai nazaridan[2] ham yoki organizmlar guruhiga maxsus xususiyatlarni berish nuqtai nazaridan ham katta ahamiyatga ega hisoblanadi (masalan, madaniy oʻsimliklarning kasalliklarga chidamliligini oshirish)[3].
Biologik oʻzgaruvchan molekullarni olish usullari
1
Gen muhendisligi
Ixtiyoriy texnologiyalardan foydalanib organizmlarning genetik kodini oʻzgartirish.
2
Protein muhendisligi
Proteinlarining tuzilishi va xususiyatlarini oʻzgartirish.
3
Sintetik biologiya
Bioolmaydigan komponentlardan yangi biologik molekullar yaratish.
Biologik faol moddalarga — fermentlar, gormonlar, vitaminlar, antibiotiklar, oʻsish stimulyatorlari (oksinlar, gibberellinlar, kininlar), gerbitsidlar, insektitsidlar, biogen stimulyatorlar (tarkibida baʼzi dikarboksilik va gumuz kislotalar, arginin, ammiak, prostatinlar, mikroelementlar), pirogenlar va boshqalar kiradi.
Kelib chiqishiga koʻra biologik faol moddalar biogen va abiogen guruhlarga boʻlinadi[3]
Oʻrganish tarixi
Biologik faol moddalarni birikmalarning maxsus guruhiga ajratish 1975-yilda SSSR Tibbiyot fanlari akademiyasining tibbiy-biologiya boʻlimining maxsus sessiyasida muhokama qilingan va ovozga qoʻyilgan .
Hozirgi vaqtda biologik faol moddalar amaliyotda juda ahamiyatga ega degan fikrlar bor, lekin ular faqat qisman, yordamchi funksiyalarni bajaradi. Ushbu notoʻgʻri fikrning paydo boʻlishi maxsus va ilmiy-ommabop adabiyotlarda har bir BFMning funksiyalari bir-biridan alohida koʻrib chiqilganligi bilan bogʻliq. Bunga mikroelementlarning oʻziga xos funksiyalariga asosiy eʼtibor ham yordam beradi. Natijada, „shtamplar“ paydo boʻldi (masalan, vitamin C singa kasalligini oldini olishdagi ahamiyati) .
Biologik modifikatsiyalangan molekulalar tibbiyotda qo'llanilishi
Kasalliklarni davolash
Biologik modifikatsiyalangan molekulalar, ma'lum kasallik turlariga mos keladigan yangi dori vositalarini ishlab chiqishda ishlatiladi.
Tanish
Bazilar biologik molekullar, biomarker sifatida xizmat qilishi orqali bir nechta kasalliklarni oldindan tan olishga imkon beradi.
Ilimiy tadqiqotlar
Biologik molekulalar, tibbiyotda ba'zi kasalliklarni o'rganish va yangi davolash usullarini qidirish uchun keng qo'llaniladi.
Fiziologik roli
Biologik faol moddalar juda xilma-xil fiziologik funktsiyalarga ega. Masalan, baʼzi moddalar malign oʻsmalarning oʻsishini kechiktirishi yoki ularning rivojlanishini butunlay toʻxtatishi mumkin[2] .
Oziq-ovqat tarkibidagi biologik faol moddalar
Oziq-ovqat bilan birga, inson normal hayot kechirishi uchun zarur boʻlgan biologik faol moddalarning koʻp qismini oʻz ichiga oladi. Ular orasida alkaloidlar, gormonlar va gormonga oʻxshash birikmalar, vitaminlar, mikroelementlar, biogen aminlar, neyrotransmitterlar mavjud. Ularning barchasi farmakologik faollikka ega boʻlib, koʻp xillari farmakologiya sohasi bilan bogʻliq kuchli moddalarning eng yaqin kashshoflari boʻlib xizmat qiladi.
BFMning mikroelementlari biologik faol oziq-ovqat qoʻshimchalarining bir qismi sifatida terapevtik va profilaktik maqsadlarda keng koʻllamda qoʻllaniladi.
Bioligik ravishda o'zgartirilgan molekullarning sanoatda qo'llanilishi
Biotoplarni ishlab chiqish
Atrof muhitni yiriklashtirish maqsadida biotoplarni oshirishga qodir mikroorganizmlardan foydalanish.
Oziq-ovqat qo'shimchalari ishlab chiqish
Oziq-ovqat qo'shimchalari, masalan, asqorot, antioksidantlar va emulsiyalovchilar ishlab chiqishida biologik molekullardan foydalanish.
Tekstil materiallarni ishlab chiqish
Bioligik molekullardan foydalanib, vizkoza va kapron kabi tekstil materiallarini yaratish.
Etik muammolar
1
Genetik diskriminatsiya
Genetik materialni o'zgartirish uchun gen injiniringdan foydalanish genetik xususiyatlarga asoslangan diskriminatsiyaga olib kelishi mumkin.
2
Konfidensiallik muammolari
Diagnostika uchun biologik molekullardan foydalanish konfidensiallik muammolari tug'ilishiga olib kelishi mumkin.
Biobezopaslik
Infektsiya xatarlari
Biolojik o'zgaruvchan molekulalar tasodifiy infektsiyasini oldini olish uchun qo'llaniladigan ehtiyotkorlik chora-tadbirlari zarur.
Himoya chora-tadbirlari
Biomo'ljalarni ishlash jarayonida qonun tomonidan belgilangan barcha ehtiyotkorlik va himoya chora-tadbirlarini amalga oshirish zarur.
Molekulyar biologiya sohasining rivojlanishi perspektivalari
1
Yangi dori vositalarini yaratish
Molekulyar tibbiyotning rivojlanishi ko'p xobligi davolash usuliga o'zgarish keltiradi.
2
Biotexnologik innovatsiyalar yaratish
Rivojlantirilgan biomo'ljalarga turli sohalarda yangi mahsulotlar yaratish uchun sifatida ishlatiladi.
3
Hayotiy jarayonlarni yaxshiroq tushunish
Biomo'ljalarni o'rganish orqali, tirik organizmlarda yuz beradigan ko'plab jarayonlarni tushunishga yordam berishi va hayot fanlarini rivojlantirishga xizmat qilishi mumkin.
E’tiboringiz
Uchun
Rahmat
|
| |
