Qarshilik kuchi -gaz va suyuqliklarning ilgarilanma harakatlarida hosil bo’ladigan kuchdir.
Gaz va suyuqliklarda harakatlanuvchi har qanday jism
qarshilikka uchraydi va bu
ilgarilanma harakatni susaytirishga olib keladi. Bu kuch harakatlanuvchi jismning harakat
tezligiga kuchli bog’lanishda bo’ladi:
(4.6)
bu yerda
k
1
– muhitni xarakterlovchi doimiylik (moy, suv, yopishqoq suyuqliklar).
Bu kuch
suyuqlik yoki gazning harakat tezligiga proportsional kuch bo’lib, kichik tezliklar uchun o’rinli
bo’ladi. Katta tezliklarda esa formula biroz boshqacha ko’rinishga ega bo’lib, kuch tezlikning
kvadratiga proportsional bo’ladi.
(4.7)
Arximed kuchi - gaz yoki suyuqliklar ustunlarining har xil balandliklaridagi
bosimlarning farqi hisobiga itarish kuchlari hosil bo’ladi. Idishning shakliga bog’liq
bo’lmaydigan, suyuqlik yoki gaz ustunining birlik yuzasiga ta’sir
etuvchi bosim quyidagicha
ifodalanadi:
P = F/S = mg/S = ρgh
Bu yerda
S – suyuqlik yoki gaz ustunining yuzasi
, h – ustun
balandligi, ρ – suyuqlik yoki
gazning zichligi.
Elektr yurituvchi kuch - zaryadlarga ta’sir
qiluvchi, elektrostatik potentsial kuchlar
tabiatidan farqli bo’lgan barcha chet kuchlar. Ular yadro va elektronlar o’rtasida
elektromagnit
ta’sir lardan iboratdir. Masalan, batareya, akkumulyatorlarda hosil bo’lgan qarama - qarshi ionlar
zaryadlarni siljituvchi elektr yurituvchi kuch, ya’ni kuchlanish potentsialini hosil qiladi. Quyosh
batareyalarida yorug’lik energiyasi hisobiga ichki fotovolg’taik effekt asosida qarama - qarshi
fazoviy zaryadlar hosil bo’ladi va u fotoelektrik elektr yurituvchi kuchni xosil qiladi. EYuK tok
manbaining energetik xarakteristikasi hisoblanadi va u elektrga yot
kuchlar hisobidan zaryadni
ko’chirishga sarf bo’lgan ishning zaryad miqdoriga nisbatiga teng kattalik bilan o’lchanadi.
Sinov savollari.
1. Ishqalanish kuchini ta’rifini ayting.
2. Elastiklik kuchini deb nimaga aytiladi?
1
k
F
2
2
k
F
http://fayllar.org
