5. Tema: Reńli metall hám birikpeler. Alyuminiy jáne onıń birikpeleri. Quyma alyuminiy birikpeleri Reńli metall hám birikpeler

Download 0,52 Mb.
bet	3/7
Sana	08.02.2024
Hajmi	0,52 Mb.
	#152960

1 2 3 4 5 6 7

Bog'liq
5.Tema Reńli metall hám birikpeler. Alyuminiy jáne onıń birikpeleri. Quyma alyuminiy birikpeleri

Perovskit quramında

rutil (TiO2);
ilmenit (FeOTiO2);
titanit (CaOSiO2TiO2);
perovskit (CaOTiO2).
Rutil quramında 60 % titan ámeldegi bolǵan qızıl tusli mineral esaplanıp, onıń salıstırma salmaǵı 6 -6, 5 g/sm3 ke teń.
Ilmenit quramında 59 % rutil ámeldegi bolǵan qaralaw tusli jıltır mineral esaplanadı, onıń salıstırma salmaǵı 4, 56 -5, 24 g/sm3 ni quraydı.
Titanit quramında 34-42% rutil ámeldegi bolǵan sarg'ishdan qara ranggacha ózgeretuǵın reńli mineral bolıp, onıń salıstırma salmaǵı 3, 4-3, 6 g/sm3 ke teń.
Perovskit quramında 58-59 % rutil ámeldegi bolǵan hár túrlı reńli mineral esaplanıp, onıń salıstırma salmaǵı 4 g/sm3 ni quraydı.
Titan kónidan titan konsentrasiyasini alıwda ruda flotasion yamasa elektromagnit usılında to'yintiriladi. Keyin pechlarda suyıqlantiriladi. Bul processda konsentrat quramındaǵı temir oksidleri qaytarılıp, pech tubiga jıynaladı. TiO2 shlakka ótedi.
Shlak quramında 65-85 % TiO2, 15-20% SiO2 hám 01 % CaO boladı. Sovitilgan shlak bolsa untaq etiledi. Oǵan uglerodlı hám baylaw elementlar qosılıp, aralastırıladı. Payda etińan qospa qáliplerge jipslab jaylastırıladı hám qızdırıw arqalı briketlar alınadı. Titanning bul birikpelerine eki basqıshda ishlov beriledi. Titan briketlari xlor menen isletilinip titan tetroxlorid (TiCl4) payda etinadi.
Odan titan ajıratıp alınadı. Titan arnawlı pechlarda 900- 950°C temperaturada vakuumda tazalanadı. Texnikalıq titanning Tr00, Tr0, Tr1, Tr2 markaları bar.
Titan birikpeleri samolyotsozlik, kemasozlik, mashinasozlik, metallurgiyada hám raketasozlikda isletiledi. Azot, uglerod, kislorod hám vodorod elementleri titanning bekkemligin asıradı, biraq japsar jiktiń payda etiw qásiyetleri hám de korroziyaga qarsılıǵın azaytadı. Ásirese, vodoroddıń tásiri júdá jaman, onıń tásirinde gidridlar payda bolıp, titan júdá mort bolıp qaladı. Sol sebepli titan quramındaǵı vodoroddıń muǵdarı 0, 015% ten kóp bolmawi kerek. Tómendegi 7. 1-kestede texnikalıq tazalıqqa iye bolǵan BTO-00 hám BT1-0 titanlarning mexanik qásiyetlerii keltirilgen:

Titanning elastiklik modulı kishi, ıssıbardoshliligi joqarı emes, júk tásirinde ol oquvchan jaǵdayǵa keledi. Sol sebepli odan konstruksion material retinde kem paydalanıladı. Joqarı qovushoqlikka iye bolǵanlıǵı ushın onı kesip islew de qıyın.

Texnikalıq titan ximiya sanaatında, kemasozlikda, yadro energetikasılıqta keń qollanıladı. Onıń qásiyetleriin jaqsılaw ushın ol legirlanadi. Polimorf ayrıqshalıqlarǵa tásir etiwine qaray eritpe quramındaǵı legirlewshi elementlerdi eki túrge bolıw múmkin: Polimorf ózgeris procesi temperaturasın kóteretuǵın elementler (AI, O2, N2). Olar a - fazanıń turaqlılashtiruvchilari dep ataladı.
Polimorf ózgeris procesi temperaturasın pasaytiradigan (β-fazanıń turaqlılastırıwshı ) Mo, v, Mn, Cr, Fe elementler. Polimorf ózgeris procesi temperaturasına tásir kórsetpeytuǵın, tek a hám β fazalardıń qásiyetleriinigina ózgertiretuǵın qosımsha elementler de bar (Sn, Zr, Hr, Th).
Kópshilik titan birikpeleri quramında alyuminiy boladı. Eki fazalı titan birikpeleriniń termik islew jolı menen bekkemligin asırıw múmkin.
Eritpe quramında qansha legirlewshi elementler kóp bolsa, onıń martensitga ıdıraw temperaturası sonsha tómen boladı. Eritpediń eskirtirish temperaturasın kóteriw (400-5500 C) menen onıń bekkemligi hám qattılıǵın asırıw múmkin.
Plastik deformasiyalanǵan titan birikpeleri (BT5, BT5-1) ga 670-8000 C de qayta kristallanish yumshatishi berilsa, ishki kernewler joǵalıp, (fazanıń turaqlılıǵın artadı.
Titan birikpeleri quyılıw ushın mólsherlengen (BT5 R, BT20 R, BT21 R) yamasa deformasiyalanatuǵın (BT5, BT9, BT16 ) túrlerge bólinedi. Titan birikpelerin mexanik qásiyetlerii boyınsha da klasslarǵa bolıw múmkin.
Titan birikpeleri házirgi waqıtta samolyotsozlikda, raketasozlikda, kemasozlikdagi juwapkerligi úlken bolǵan qurallardı soǵıwda júdá qol kelip atır.
Lekin titan birikpelerin qásiyetleriin jaqsılaw menen baylanıslı bolǵan mashqalalardıń kópi ele sheshilgen emes.

Download 0,52 Mb.

1 2 3 4 5 6 7

Download 0,52 Mb.