5. Tema: Reńli metall hám birikpeler. Alyuminiy jáne onıń birikpeleri. Quyma alyuminiy birikpeleri Reńli metall hám birikpeler

Download 0,52 Mb.
bet	1/7
Sana	08.02.2024
Hajmi	0,52 Mb.
	#152960

1 2 3 4 5 6 7

Bog'liq
5.Tema Reńli metall hám birikpeler. Alyuminiy jáne onıń birikpeleri. Quyma alyuminiy birikpeleri

Reńli metallurgiya

5.Tema: Reńli metall hám birikpeler. Alyuminiy jáne onıń birikpeleri. Quyma alyuminiy birikpeleri
Reńli metall hám birikpeler. Titan jáne onıń birikpeleri. Titan birikpeleri, olardıń qásiyetleri hám isletiliw jayları. Mashinasozlikda kóplegen detallar, atap aytqanda, podshipniklar, tishli dóńgelekler, nasos korpusları, armaturalar hám basqalar jumıs sharayatındaǵı ayriqsha talaplarǵa, mısalı, aktiv ortalıqlarda kem jeyiliwi, puqtalıǵı, jeńilligi hám basqalarǵa kóre, túrli rangdor metallardıń birikpelerinen, ásirese, mıs, alyuminiy hám magniy birikpelerinen tayarlanadı.
Mıs birikpeleriniń hámmesi eki úlken gruppaǵa : bronzalar gruppası menen latunlar gruppasına bólinedi. Mıs menen qalay eritpesi bronza dep ataladı.
Quymakorlik kárxanalarında paydalaniletuǵın bronzalar, óz gezeginde, taǵı eki gruppaǵa bólinedi; bular qalayı bronzalar gruppası menen qalaysız bronzalar gruppası bolıp tabıladı. Ekenin aytıw kerek, qalay qımbat bahalı metall bolǵanlıǵı sebepli onı tejew hám eritpe qásiyetleriin zárúr tárepke ózgertiw maqsetinde qalayı bronza quramındaǵı qalay bólekan yamasa tolıq Zn, Pb, P, Ni, Al, Si hám basqa elementler menen almastırıladı.
Reńli metallurgiya —og'ir sanaat tarawlarınan biri. Ruda kánlerin qazıw, kónni bayıtıw, reńli, kemde-kem ushraytuǵın hám qımbatbaxo metallardı islep shıǵarıw hám de qayta islew, olardıń birikpelerin tayarlaw menen shuǵıllanadı. Reńli metallurgiya sanaatında prokat, presslangan buyımlar, qattı birikpeler, metallı untaqlar, reńli, kemde-kem ushraytuǵın hám qımbat bahalı metallardıń hár qıylı duz hám de birikpeleri, ximiyalıq elementlar, elektrod buyımlar hám taǵı basqa tayarlanadı. Reńli metallurgiya sanaatı ónimlern xalıq xojalıǵınıń hámme tarawlarında qollanıladı. Respublikada reńli, kemde-kem ushraytuǵın hám qımbat bahalı metall (mıs, qorǵasın, rux, volfram, molibden, gúmis, altın, sınap sıyaqlı ) kánleri tapildi; atap aytqanda Qoramozor mıs qorǵasın -rux koni (1926 jıl ), Obirahmat, Minnetmulla, Aq duz bayıtıw kárxanaları (1942 jıl ), To'ytepa kán bayıtıw f-kasi (1949 jıl ), Takob, Jińishke, Qoytosh, Láńger R. m. kánleri (1941—45 jıllar ). Jińishke, Qoytosh, Ugom, Qalmoqqir, Navaiy, Angren (kómir) kánlerinde volfram, molibden hám qalay aralas halda ushraydı. Qorǵasın hám Altıntopgan (1953—55 jıllar ) kánleri tiykarında 1954 jılı Angrenda qorǵasın -pirit rux bayıtıw fabrikası, Angren-Almalıq rayonında Qalmoqqir mıs, molibden, pirit kóni koni hám olardı bayıtıw fabrikaları, mıs eritiw sexi hám zavodları jumısqa túsirildi (1962 jılı ).
Qorǵasın hám Altıntopgan qorǵasın -rux kánleri hám de Qalmoqqir mıs kánleri tiykarında Almalıq qorǵasın -rux hám mıs kárxanaları jumısqa túsirildi (1954 hám 1968 jıllarda ). Qoytosh, Jińishke volfram, molibden kánleri sheki onimsi tiykarında Chirchiqda qattı qıyın eriytuǵın hám ıssı shıdam metallar k-ti hám basqa kárxanalar ónim islep shıǵarıp atır. 1960 - yilarda Muruntov, Chodak, Konbuloq altın kánleri tapildi. Ferǵana oypatlıqsındaǵı dárya ózenlerinde shashma altın, Nurota, Qurama, Zarafshon, Hisor, Pomir tawlarında altın quramlı kvars tamırlar hám kón bar ekenligi anıqlandi. Respublika daǵı mıs, qorǵasın, rux, volfram kánlerinde altın, selen, tellur, gúmis, altıngugurt, molibden hám basqa kemde-kem ushraytuǵın metallar ushraydı. Gúmis tiykarlanıp Lashkarak konidan alınadı. Bunday bay sheki onimnen magniy, natriy sulfat, xlor, ıssı shıdam magnezit, palaw duzı alınıwı múmkin. Angren-Samarqand kán sanaatı rayonında kaolin gili hám alunit jinsi qatlamı ashıldı, odan alyuminiy hám shınıgil alıwda paydalanıw múmkin.
Angren kómirin ashıq usılda tabıwda kóp muǵdarda kaolin gili alınadı, onıń maydanı 100 km, zapasi 10 mlrd. t. Angren kaolin gilida 33— 34% alyuminiy oksidi bar ekenligine tıykarlanıp, Oxangaronda kaolin gili buyımlarsın qayta isleytuǵın giltuproq zavodı qurıw qaratnıp atır. Bul zavod Angren kaolin gilini qayta islep, alyuminiy metalı islep shıǵaradı. Respublikada sınap hám surma kánleri zapasi Ferǵana oypatlıqsınıń qublası hám Zarafshon — Hisor ruda rayonında jaylasqan bolıp, olardıń sanı 50 ge jaqın. Bulardan eń yirigi Sangzor dáryasınıń joqarı bólegindegi Qoraso'v (Jizzaq vil.) sınap koni bolıp tabıladı. Reńli metallurgiya sapasın jaqsılaw, islep shıǵarıw processlerin intensivlestiriw, túrli paydalı qazilmalarning jańa kánlerin ózlestiriw esabına Reńli metallurgiya islep shıǵarıwdı rawajlandırıw qaratnıp atır, usınıń menen birge jańa fabrika hám kánler júzege keliw etiledi. Jizzaq wálayatında O'zquloq qorǵasın –rux koni, Surxondaryo vil. de Xondizi kán-bayıtıw kárxanası qurıladı.
Almalıq metallurgiya kombinatında mıs, rux, glfat kislotası hám basqa joldas elementlerdi eritiw kóbeytiriledi. Ózbekstan qıyın eriytuǵın hám ıssıbardosh metallar kombinatında iri gabaritli molibden hám volfram prokati hám de taǵı basqa ónimleri islep shıǵarılıwı qaratnıp atır. Reńli metall birikpeleri de tórt gruppaǵa bólinedi.

Download 0,52 Mb.

1 2 3 4 5 6 7

Download 0,52 Mb.