|
5 –tema. Shańlardiń insan organizimine tásiri. Jumistiń maqseti
|
| Sana | 13.02.2024 | | Hajmi | 18,97 Kb. | | #155788 |
Bog'liq 5-Ameliy jumis
5 –tema. Shańlardiń insan organizimine tásiri.
Jumistiń maqseti: Shańlardiń insan organizimine tásiri haqqında kónlikpeler payda etiw.
Shańlardiń insan organizimine tásiri.
Shańniń ziyanli tásiriniń xarakteri tiykarinan oniń ximiyaliq quramina baylanisli. Shań bóleksheleriniń muǵdari qanshama kishi bolsa, shań sonshama qáwipli boladi. Ókpege 1 den 5 mk ǵa shekem kólemdegi shań bóleksheleri túsedi. 5-10 mk den ulken shań bóleksheleri murin ishinde otirip qaladi hám jótelgende hámde túshkirgende bólinedi.
Shańlardiń ziyanli tásiri pnevmokoniozlar dep ataliwshi kásip keselligine alip keledi. Olar silikoz, silikatoz hám basqa shańlarǵa ajiralǵan keselliklerdi keltirip shiǵaradi. Soniń menen birge shańlar dem aliw jollarin, teri hám júqa qabatlardiń basqa keselliklerin de keltirip shiǵaradi.
Qáwipli islep shıǵarıw faktorı dep – jumısshılarǵa belgili jaǵdaydaǵı tásiri jaraqatqa yamasa basqa túrdegi, den sawlıg`ınıń tómenlewine alıp keliwshi faktorlarǵa aytıladı.
Qáwipli islep shıǵarıw faktorlarına tómendegiler kiredi:
- belgili kúshke iye bolǵan elektr toki;
- qızǵan deneler;
- biyiklikten jumısshınıń ózi yamasa hár qıylı detal hám denelerdiń túsip ketiw múmkinshiligi;
- atmosfera basımınan joqarı basım astında isleytuǵın qurılmalar;
Zıyalı islep shı́́ǵarıw faktorı – dep belgili jaǵdayda jumısshıǵa tásiri, onıń keselleniwine yamasa jumıstı orınlaw qábiliyetiniń tómenlewine alıp kelewi aytıladı. Zıyanlı islep shıǵarıw faktorlarınıń tásiri astında kelip shıǵatuǵın keselleniwler kásiplik kesellikler deyiledi. Zıyanlı islep shıǵarıw faktorları degende tómendegi faktorlar túsiniledi:
- meteorologiyalıq sháriyatlardıń qolaysızlıǵı;
- hawa ortalıǵınıń shańlanǵanlıǵı hám gazlengenligi;
- shawqım, infra hám ultra sesler, terbelislerdiń tásiri;
- elektromagnit maydanlarınıń, lazer hám ionnizatsiyalastırıwshı nurlanıwlar hám basqalar.
Qáwipli hám zıyanlı islep shıǵarıw faktorlari.
Hámme qáwipli hám zıyanlı islep shıǵarıw faktorları mámleketlik standartqa tiykarlanıp fizikalıq, ximiyalıq, biologiyalıq hám psixo-fiziologiyalıq bolıp bólinedi.
Fizikalıq faktorlarǵa – elektr toki, qurılmalar hám qozǵalıwshań mashinalardıń yamasa olardıń bólekleri, gaz hám puwlardıń basımınıń artqanlıǵı, shawqımnıń jol qoyılmaytuǵın dárejesi, terbelisler, infra hám ultra sesler, jaqtılıqtıń jetispewshiligi, elektromagnit maydanlar, ionizirlawshı nurlanıwlar hám basqalar.
Ximiyalıq faktorlar – adam organizmine tásir qılatuǵın hár qıylı jaǵdaydaǵı zıyanlı bóleksheler.
Biologiyalıq faktorlar – bul hár qıylı mikroorganizmlerdiń, sonday-aq, ósimlikler hám haywanlardıń tásiri.
Psixofiziologiyalıq faktorlar – fizikalıq hám ruwxıy artıqsha júklemeler, hádden tıs aqılıy kúshleniw hámde miynettiń bir qıylılıǵı.
İslep shıǵarıwda hár qıylı túrdegi jumıslardıń orınlanıwı hawa ortalıg`ına zıyanlı bólekshelerdi bólip shıǵarıw menen bolıp ótedi.
Zıyanlı bóleksheler – dep sonday bólekshelerǵe aytıladı, olardıń birewi qáwipsizlik talap normaların buzǵanday bolsa, islep shıǵarıwda jaraqatlanıw, kásiplik keselligine yamasa salamatlıǵında belgili ózgerislerge alıp keliwi múmkin.
Dem alıwǵa eń qolaylı atmosfera hawasınıń quramında (kólemi boyınsha): azot 78,08 %, kislorod - 20,15 %, intergazleri - 0,93 %, karbonat angidrid gazi - 0,09 % hám basqa gazler – 0,01 % boladı.
Adam organizmine zıyanlı bólekshelerdiń ótiwi dem alıw jolların, teri hám awqatlıq bóleksheleri arqalı bolıp ótedi.
Zıyanlı bólekshelerdiń eń kóp tarqalǵan túrlerine qaray olar altı toparǵa bólinedi:
Ulıwma zıyanlı bóleksheler – pútin organizmde záhárleniwdi keltirip shıǵaradı, bul uglerod oksidi, qorǵasın, sınap, mıshyak, benzol hám basqalar.
Qozǵaltıwshı bóleksheler – adam organizminiń júqa perdelerin hám dem alıw jollarınnıń qozǵalıwın keltirip shıǵaradı. Buǵan xlor, amyak, atseton puwları, azot oksidleri, azon hám bir qansha basqa bóleksheler.
Sensibillashtiriwshi bóleksheler – bular allergen tárizli tásir qıladı. Yaǵnıy, adamda allergiyanıń kelip shıǵıwına alıp keledi. Bunday qásiyetke formaldegid, hár qıylı nitrobrikpeler, nikotinamid, giksoxloran hám basqalar.
Kontserogen bóleksheler – adam organizmine tásir qılıwı qáwipli isiktiń payda bolıwına hám rawajlanıwına alıp keledi. Kontserogen bolıp xrom oksidi, benzoperen–3.4 berelliy hám olardıń birikpeleri, asbest hám basqalar esaplanadı.
Mutagen bóleksheler – adam organizmine tásir qılıwı násillik maǵliwmatlardı ózgeriwine alıp keledi. Bul radioaktiv bóleksheler marganets, qorǵasın hám basqalar.
Adamnıń reproduktiv fuktsiyasına tásir etiwshi bóleksheler arasında birinshi orında tómendegilerdi aytıwǵa boladı: sınap, qorǵasın, stirol, marganets, bir qancha radioaktiv bóleksheler.
|
| |
