uchida. Shuni nazarda tutib, 6.3-rasmda tasvirlangan zanjirdagi TEYUK kattaligipi
aniqlash mumkin. Zanjirni soat strelkasi harakatiga teskari yo‘nalishda kuzatsak,
quyidagi natija chiqadi:
𝐸
𝐴В
(𝑡
1
𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) + 𝑒
𝐵А
(𝑡
0
),
(7.8)
br yerda
𝐸
𝐴В
(𝑡
1
𝑡
0
) — ikkala faktor ta’siridagi jamlangan TEYUK;
𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) va
𝑒
𝐵А
(𝑡
0
)—
A va
V o‘tkazgichlar uchndagi potensiallar
hamda haroratlar ayirmasi
natijasmda hosil bo‘lgan TEYUK.
Agar kavsharlangan uchlarining harorati bir xil bo‘lsa .TEYUK nolga teng
bo‘ladi, chunki ikkala kavsharda ham hosil bo‘lgan TEYUK ning qiymati bir-biriga
teng bo‘lib, o‘zaro karama-qarshi tomonga yo‘nalgan bo‘ladi. Demak,
𝑡 − 𝑡
0
bo‘lsa,
𝐸
𝐴В
(𝑡
1
𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) + 𝑒
𝐵А
(𝑡
0
) = 0,
(7.9)
𝑒
𝐵А
(𝑡
0
) = −𝑒
𝐴𝐵
(𝑡
0
).
(7.10)
(7.10) natijani (7.8) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz:
𝐸
𝐴В
(𝑡, 𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) − 𝑒
А𝐵
(𝑡
0
),
(7.11)
(7.11) tenglamadan ko‘rinib turibdiki, TEYUK ikkita o‘zgaruvchan
𝑡
va
𝑡
0
haroratning murakkab funksiyasidan iborat ekan.
Ulanmalardan birining harorati o‘zgarmas, masalan,
𝑡
0
= const bo‘lsa, unda
𝐸
𝐴В
(𝑡, 𝑡
0
) = 𝑓(𝑡).
(7.12)
(7.12) ifoda mazkur termopara uchun darajalash yo‘li
bilan TEYUK
va harorat nisbatini topish, haroratni
o‘lchash masalasini teskari echish kerakligini, ya’ni
termoparaning TEYUK ni o‘lchash
bilan haroratning
qiymatini aniqlash mumkinligini bildiradi.
O‘lchash asbobini ulash uchun ulanmalardan biridagi
zanjirni (6,4- rasm,
a) yoki termoelektrodlardan birini
uzish (6.4-rasm,
b) kerak.
Termopara zanjiriga uchinchi
S o‘tkazgichni ulash
variantlaridagi jamlangan TEYUK ni ko‘rib chiqamiz.
6.4-rasm,
a dagi variant uchun:
𝐸
𝐴В𝐶
(𝑡, 𝑡
1
, 𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) + 𝑒
𝐵𝐶
(𝑡
0
) + 𝑒
𝐶𝐴
(𝑡
0
),
(7.13)
𝑡 = 𝑡
0
, ya’ni ulanmalarining harorati teng bo‘lsa,
𝐸
𝐴В𝐶
(𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡
0
) + 𝑒
𝐵𝐶
(𝑡
0
) + 𝑒
𝐶𝐴
(𝑡
0
) = 0,
(7.14)
bu teiglamadan ma’lumki,
𝑒
𝐵𝐶
(𝑡
0
) + 𝑒
𝐶𝐴
(𝑡
0
) = −𝑒
𝐴𝐵
(𝑡
0
).
(7.15)
(7.15) tenglama natijasini (7.14) ga qo‘yib chiqsak, (7.11) tenglama kelib
chiqadi.
6.4- rasm,
b dagi variant uchun:
𝐸
𝐴В𝐶
(𝑡, 𝑡
1
, 𝑡
0
) = 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡) + 𝑒
𝐵𝐶
(𝑡
1
) + 𝑒
𝐶𝐵
(𝑡
1
) + 𝑒
𝐵𝐴
(𝑡
0
).
(7.16)
Agar
𝑒
𝐵𝐶
(𝑡
1
) = −𝑒
𝐶𝐵
(𝑡
1
) ва 𝑒
𝐵𝐴
(𝑡
0
) = − 𝑒
𝐴𝐵
(𝑡
0
)
hisobga olinsa, (7.16)
tenglama (7.11) tenglamaga aylanadi.
6.4-rasm.
Uchinchi
o‘tkazgichni
ulash
sxemasi:
a-termopara
kapilyarida
zanjirni
uzish;
b-
termoelektrodni uzish.
Bundan quyidagi muhim xulosani chiqarish mumkin: termoparaning zanjiriga
uchlaridagi harorati bir xil bo‘lgan uchinchi o‘tkazgich
ulanganda ham TEYUK o‘zgarmaydi. Demak,
termopara zanjiriga ulash simlari, o‘lchov asboblari va
qarshiliklarni ulash mumkin ekan.
Haroratni termoelektr termometr yordamida
o‘lchash uchun termometr
hosil qiladigan termo
EYUK ni va erkin uchlarning haroratini o‘lchash
kerak.
Agar
haroratni
o‘lchashda
termometr
uchlarining harorati
0°С ga teng bo‘lsa, unda
o‘lchanayotgan harorat darajalash xarakteristikasidan
(jadvallar, grafiklardan) (6.5-rasm) darhol topiladi. Bu
darajalash xarakteristikasi
termo EYUK bilan ish
ulanmasi (rabochiy spay) harorati orasida munosabat o‘rnatadi. Termoelektr
termometrlarning darajalash xarakteristikasi, odatda, erkin uchlarining harorati
0°С
ga teng bo‘lganda aniqlanadi. Agar erkin uchlarning harorati amalda 0°S dan farq
qilsa-yu, ammo o‘zgarmas bo‘lsa, unda ish ulanmasi haroratini darajalash
xarakteristikasidan topish uchun termoelektr termometr hosil qiladigan termo
EYUK nigina emas, balki erkin uchlari harorati
𝑡
0
ni ham bilish zarur. Erkin uchlari
harorati
𝑡
0
