6-ma’ruza. TERMOELEKTRIK TERMOMETRLAR VA ULARNING
ISHLASH PRINSIPI. TURLARI. UZAYTIRUVCHI ELEKTROD SIMLAR.
Reja.
1. Termoelektr termometrlar.
2. Termoelektr materiallar va termoelektr o‘zgartkichlar.
3.
Uzatuvchi termoelektrod simlari.
Tayanch so‘zlar: termoelektr termometrlar. termoelektr materiallar va
termoelektr o‘zgartkichlar.
Haroratni o‘lchashning termoelektr usuli termoelektr termometr (termopara)
termo EYUK ining uning haroratiga bog‘liqlngiga asoslangan. Bu asbob —200° S
dan +2500° S gacha bo‘lgan haroratlarni o‘lchashda texnikaning
turli sohalari va
ilmiy-tekshirish ishlarida keng qo‘llaniladi.
Termoelektr termometrlar yordamida haroratni o‘lchash 1821
yilda Zeebek
kashf etgan termoelektr hodisasiga asoslangan.
Bu hodisaning haroratlarni
o‘lchashda qo‘llanilishi ikki xil metall simdan
iborat zanjirda ularning
kavsharlangan joyida haroratlar farqi hisobiga hosil bo‘ladigan
EYUK effektiga asoslangan.
Har xil A va V o‘tkazgichlardan
iborat zanjirni ko‘rib chiqamiz (6.3-rasm). Termoparaning
o‘lchanayotgan muhitga tegib turgan joyi kavsharlangan uchi 1
(issiq ulanma), o‘zgarmas
t
0
haroratli
muhitdagi joyi 2 esa erkin
uchi (sovuq ulanma) deyiladi.
A va
B o‘tkazgichlar
termoelektrodlar deyiladi. Bunday kavsharlangan o‘tkazgichlar
esa termopara deb ataladi, ularda hosil bo‘ladigan elektr yurituvchi
kuch termoetektr yurituvchi kuch (TEYUK) deyiladi. TEYUK
hosil bo‘lishining sababi erkin elektronlar zichligiko‘proq
metallning erkin elektronlar zichligi kamroq metallga diffuziyasi
bilan izohlanadi. SHu paytda ikki xil
metallning birikish joyida
paydo bo‘ladigan elektr maydon diffuziyaga qarshilik ko‘rsatadi.
Elektronlarning diffuzion o‘tish tezligi elektr maydon ta’sirida ularning qayta o‘tish
tezligiga teng bo‘lganda harakatli muvozanat holati qaror topadi. Bu muvozanatda
