Termoelektr termometr erkin uchlari haroratining
o‘zgarishini kompensatsiyalash usullari.
Termopara sovuq ulanmalari harorati o‘zgarmas bo‘lgandagina to‘g‘ri o‘lchash
mumkin. Ammo bu haroratlar o‘zgarmas bo‘lib qola olmaydi.
Shuning uchun
termometrning sovuk ulanmasini o‘lchash ob’ektidan nariroqqa—haroratning
o‘zgarmas zonasiga olish lozim. Shu maqsadda
maxsus kompensatsion
(uzaytiruvchi) simlardan foydalaniladi.
YUqorida
aytilganidek, termopara bilan haroratni o‘lchashda termoparaning
erkin uchlaridagi haroratning o‘zgarishiga qarab tuzatish kiritiladi.
Sanoatda
avtomatik ravishda tuzatish kiritish uchun ko‘prik sxemalar qo‘llaniladi (6.9-rasm).
Ko‘prik termoparaga ketma-ket ulanadi.
Uning R
1
, R
2
, R
3
tomonlari
manganindan, R
4
tomoni esa misdan ishlanadi.
𝑅
𝑔
qo‘shimcha qarshilik ko‘prikka
berilgan kuchlanishni etarli darajada etkazib berish uchun xizmat qiladi. Energiya
o‘zgarmas tok manbaidan olinganda
𝑅
𝑔
ning o‘zgarishiga qarab. ko‘prikni turlicha
darajalangan termoparalar bilan ishlashga rostlash mumkin. Termoparadam
kompensatsion ko‘prikkacha termoelektrod simlar o‘tkaziladi, ko‘prikdan o‘lchash
asbobigacha esa mis simlar ulanadi.
Termopara erkin uchlarining darajalanish haroratida ko‘prik
muvozanat
holatda bo‘lib, ko‘prikning
ab uchlari dagi potensiallar ayirmasi nolga teng bo‘ladi.
Erkin uchlarining harorati o‘zgarishi bilan birga R
4
qarshilikning qiymati ham
o‘zgaradi, natijada ko‘prik muvozanati buziladi va uning ab uchlaridagi potensiallar
ayirmasi o‘zgaradi. Bu ayirmaning qiymati erkin uchlaridagi haroratning o‘zgarishi
sababli paydo bo‘lgan TEYUK ning teskari ishorali qiymatiga teng bo‘ladi.
Nazorat uchun savollar.
1. Manometrik termometrlar haqida nimalar bilasiz?
2. Manometrik termometrlarni ishlash prinsipinitushintirib bering?
3. Termoballon hajmi termometr hajminiig necha foizini tashkil etadi?
4. Termoelektr termometrlar yordamida haroratni o‘lchashni kim birinchi bo‘lib
kashf etgan?
6.9- rasm. Termopara erkin uchlarining haroratini
avtomatik kompensatsiyalash sxemasi: 1 —
kompensatsiya xo‘prigi; 2 —
termopara; 3 —
millivoltmetr; 4 — tok manbai
