Ijro ifodaviyligi ustida ishlash. Qo‘shiqni o‘rganish
jarayonining
boshidan to oxirigacha ijroni ifodaviyligiga ahamiyat berish kerak. Ko‘pchilik
mutaxassislarning fikriga ko‘ra, o‘quvchilar qo‘shiqning so‘zlari bilan kuyini
to‘liq o‘zlashtirib bo‘lganlaridan so‘ngina ifodaviylikka erishishi mumkin ekan.
Bu holda o‘quvchilar o‘z diqqatlarini so‘zlarni va kuyini qanday kuylashga emas,
balki qo‘shiqning mazmunini ochib berishga qaratadilar. Ifodali kuylashni
o‘qituvchining asarning kompozitori va shoiri, uning yaralish tarixi hamda
tarbiyaviy ahamiyati haqidagi kirish so‘zi ham ta`minlab beradi.
1-sinfda musiqa savodi
Yuqoridagi bo‘limlardan ko‘rib turibmizki,
musiqa savodi barcha
faoliyatlarni birlashtiruvchi va o‘quvchilarning ijodkorligini, ijro mahoratini
oshiruvchi jarayondir. Shuning uchun bu jarayonni alohida mustaqil faoliyat
sifatida ko‘rib bo‘lmaydi.
Birinchi sinflarda musiqa savodi jarayonini hamma o‘qituvchilar har xil
mavzularni o‘rgatishdan boshlaydi.
Kimdir tovushlar harakatidan, kimdir
tovushlar balandligi, uzunligi va boshqalardan boshlaydi. Ayrim o‘qituvchilar
musiqa savodi jarayonini musiqiy registrlarni o‘rgatishdan boshlaydi. Qanday
mavzudan boshlashidan qat`iy nazar o‘qituvchi musiqa savodini boshqa
faoliyatlar bilan uzviy boo‘lashi kerak. Kuylashda tovushlar harakati, balandligi,
cho‘zimi
haqida tushuntirsa, tinglashda ritm, metr, dinamika, o‘lchov va
boshqalar haqida ma`lumot beradi.
Bolalarga tovushlar harakatini qo‘l yordamida tushuntirish ham yaxshi
natija beradi. Ularga beshta barmoqlarimizni nota chiziqlariga qiyoslab notalar
joylashuvini o‘rgatish mumkin. Birinchi sinf o‘quvchilarining
musiqa
darsliklarida kerakli mavzularni o‘zlashtirish uchun barcha ma`lumotlar,
ko‘rgazmalar keltirilgan bo‘lib, ularni bolalar o‘qituvchilari yordamida bemalol
o‘zlashtiradilar.
Muhimi
birinchi
sinf
o‘quvchilari "yuqori"ga va "pastga"
harakatlanish tushunchalarini to‘liq o‘zlashtirishlari lozim. Buni amalga
oshirishga "zinapoya» yordam
beradi.
O‘quvchilar zinapoya
yordamida tovushlarni pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga
bemalol kuylay oladilar. O‘quv dasturiga ko‘ra
birinchi sinf
o‘quvchilari
tovushlar nomi, uzunligi, balandligi, ritmi, metr tushunchalarini, nota yozuvi
haqida tushunchalarni egallashlari kerak. Maktabga
kelgan bolalar uchun bu
biroz murakkab bo‘lsada, mahoratli o‘qituvchi bu vazifalarni bemalol uddalay
oladi. Birinchi darslardanoq nota yozuvi va unda notalar joylashuvi sekin-asta
o‘rgatilib, kuylatib borilsa,
bu vazifalar hech
qanday
qiyinchilik uyg‘otmaydi.
Tovushlar balandligi haqida tushunchalar quyidagicha beriladi:
1) baland, past va o‘rta tovushlar - registr haqida tushunchalar berish;
2) bir xil balandlikdagi tovushni yuqoriga
va pastga harakati haqida
tushuncha berish;
3) bosqichma-bosqich harakat (zinapoya)
4) har xil balandlikdagi tovushlar turlicha nomlanadi : do,re,mi
5) tugallanganlik va tugallanmaganlik (turg‘un va noturg‘un) va tonika
tushunchalari beriladi;
6) tanish bo‘lgan kuylar orqali major va minor ladlari haqida tushunchalar
beriladi.
Yuqoridagi
barcha beriladigan
tushunchalar darsdagi
musiqiy
faoliyatlar jarayonida mustahkamlanib boriladi.
Tovushlar uzunligi haqida tushunchalar quyidagicha beriladi:
