154
umumdavlat va tarmoqlararo axborot tizimlari nomlanishda muayyan farqlarga
ega.
Davlat va tarmoqlararo boshqarish organlariga axborotni qayta ishlash
tizimlari, ma’lumotlar bazasi va banki, ekspert va axborot-izlash tizimlari kiradi,
ular davlat hokimiyati organlari va boshqaruv, tarmoqlararo
organlar ishini
ta’minlaydi.
Tarmoqlararo avtomatlashgan axborot tizimlari milliy iqtisodni boshqarish
organlarining (bank, moliya, statistika, ta’minot va boshqalar) ixtisoslashgan
tizimidir. Ular o‘z tarkibida qudratli
hisoblash komplekslari, tarmoqlararo ko‘p
darajali avtomatlashgan axborot tizimlariga ega bo‘lib, iqtisodiy va xo‘jalik
bashoratlarini, davlat budjetini ishlab chiqish, xo‘jalikning barcha bo‘g‘inlari
faoliyati natijalarini nazorat qilish va tartibga solishni amalga oshiradi.
Boshqaruvning tarmoq tamoyilini amalga oshiruvchi organlar uchun
axborot tizimlarini tuzilmalarining bo‘g‘inliligidan kelib chiqib ajratish mumkin:
vazirlik (idora, konsern, assotsiatsiya, xolding) axborot tizimlari — birlashma —
korxona.
Boshqaruvni tarmoq tamoyili bo‘yicha amalga oshiruvchi organlar uchun
zamonaviy axborot texnologiyalarini qo‘llash tarmoq
axborot tizimlarini barpo
etishga olib keladi, vazirliklar, banklar, idoralar,
korporatsiya va hokazolarni
ta’minlovchi axborot, ma’lumotlar banki va bazasini qayta ishlash tizimini o‘zida
namoyon etadi. Bu tizimlar TTTK lokal hisoblash tarmoqlari b azasida yaratiladi.
Tarmoq axborot tizimida axborotni to‘plash, uzatish, qayta ishlash va tahlil qilish
amalga oshiriladi. Bu boshqarish apparatining qarorlarni qabul qilish va ularni
idoralarga qarashli korxona va birlashmalargacha yetkazishda majburiy
ishtirokini ko‘zda tutadi.
Korxona (tashkilot, muassasa) tizimida axborot texnologiyalarini tadbiq
etish korxonaning avtomatlashtirilgan boshqarish tizimini yaratishga olib keladi,
u avtonom holda ham, ishlab chiqarish birlashmasi axborot tizimi tarkibida ham,
tarmoq axborot tizimida ham ishlashga mo‘ljallangan.
Agar
korxonaga ishlab chiqarish, sex, brigada kabilar majmuasini namoyon
155
etuvchi tizim deb qaralsa, bu darajalarning har birida axborot texnologiyalaridan
foydalanish mumkin. Ularning har birida tegishlicha axborot tizimlari ham paydo
bo‘ladi. Bu pog‘onada quyi, asosiy element asosiy ish joylarida axborot
texnologiyalaridan foydalanishda namoyon bo‘ladi. Bu holda «avtomatlashgan
ish joyi» (AIJ) tushunchasidan foydalaniladi. Yirik korxonalar uchun axborot
texnologiyalarini qo‘llash integratsiyalashgan axborot tizimlarini yaratish yo‘li
bilan, quyidagi komponentlar tarkibida amalga oshiriladi:
korxonani boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimi (KBAAT);
avtomatlashtirilgan loyihalash tizimi (ALT);
ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashning avtomatlashtirilgan tizimi
(IITTAT);
Korxonaning integratsiyalashgan axborot tizimi korxona ichida ham, tashqi
muhit bilan ham (axborot yetkazib beruvchilar, iste’molchilar, banklar, birjalar va
boshqalar) keng axborot almashuvini ta’minlaydi.
Zamonaviy axborot texnologiyalarini kichik va o‘rta
tashkilotlar, hududiy
boshqarish organlari, transport, qurilish, savdo va boshqa tashkilotlar faoliyatini
avtomatlashtirish uchun qo‘llash «elektron kontoralar» (ofislar), ya’ni alohida
avtomatlashtirilgan ishchi o‘rinlarini birlashtiruvchi taqsimlangan ma’lumotlar
bazasi va lokal hisoblash tarmoqlari negizida axborot tizimlarini amalga oshiradi.
Axborot texnologiyalarini hududiy-ma’muriy boshqarish organlariga tadbiq
etish hududiy axborot tizimlari (HAT)ga olib keladi.
Ular mahalliy davlat
organlari va boshqaruvning tahlil va boshqarish funksiyalarini ta’minlash uchun
yaratiladi.
Hududiy tizim faoliyati mintaqada boshqaruv ishini sifatli bajarishga,
hisobotni shakllantirishga, davlat va mahalliy xo‘jalik organlariga tezkor
ma’lumotlarni berishga qaratilgan.
Boshqaruvning tuzilmaviy-hududiy organlariga muvofiq quyidagi tizimlar
o‘zaro farqlanadi:
•
avtonom respublikalar, viloyatlarning axborot tizimlari;
•
shahar xo‘jaligini boshqarishning axborot tizimi;
156
•
ma’muriy rayonning axborot tizimi.
