152
Qo‘llanish sohasi bo‘yicha axborot tizimlari moddiy ishlab chiqarish,
ijtimoiy va boshqaruv sohasiga ajraladi. Ishlab chiqarish sohasida quyidagi
yo‘nalishlar bo‘yicha axborot tizimlarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
mashinasozlik
majmui,
yoqilg‘i-energetika
majmui,
transport
majmui,
metallurgiya majmui, kimyo-o‘rmon majmui, transport majmui,
metallurgiya
majmui.
Ijtimoiy sohada axborot tizimlari quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ajratiladi:
sog‘liqni saqlash, nafaqa va ijtimoiy ta’minot, ta’lim, madaniyat va aholi dam
olishi, ijtimoiy va sotsial hayot, xizmatlar va aholi maishiy hayoti, savdo va
umumiy ovqatlanish, kommunal xizmat, atrof-muhit muhofazasi.
Boshqaruv sohasida axborot tizimlari quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha
ajratiladi: deputatlar korpusi va ijroiya hokimiyati,
davlat boshqaruvi va
statistika, tashqi iqtisodiy faoliyat, moliya organlari, bank tizimlari, huquqni
muhofaza etish organlari va hokazolarga xizmat ko‘rsatish.
Faoliyat ko‘rsatish sohasi bo‘yicha axborot tizimlari quyidagi yo‘nalishlarga
ajratiladi: sanoat, transport, aloqa, qishloq xo‘jaligi va hokazo.
Qo‘llanish doirasi bo‘yicha asosiy klassifikatsiyaviy (tasnifiy) belgi axborot
tizimlari va texnologiyalarini qo‘llash sohasi bilan aniqlanadi.
Texnologik
jarayonlarni
kompleks
avtomatlashtirishda
axborot
texnologiyalarini qo‘llash texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimi (TJ ABT), moslashgan ishlab chiqarish tizimlari (MIT ABT), transport-
omborxona tizimlari (TOT ABT)ning yaratilishiga olib keladi. Bunday t izimlarni
yaratishdan maqsad — milliy iqtisod tarmoqlarini
yuqori ishonchli mehnat
vositalarini tadbiq etish hisobiga texnik qayta jihozlashni ta’minlash, ularni
avtomatlashgan uchastka va texnologik jarayonlarga komplekslash, ishlab
chiqarishga moslashuvchanlik, iqtisodiylik bag‘ishlashdir.
Axborot texnologiyalarini ilmiy-tadqiqot loyihalarida, konstruktorlik
ishlarida, texnologik tayyorlashda qo‘llash ushbu sohalarning avtomatlashtirilgan
tizimlari yaratilishiga olib keladi.
Kompleks ITAT va LAT ilmiy-tadqiqot institutlari va
loyiha tashkilotlarida
153
fundamental tadqiqotlarni olib borish va texnika, texnologiyalarning yangi
avlodlarini yaratishda foydalaniladi. Bunday tizimlar tarkibiga sun’iy intellekt
komponentlari (ekspert tizimlar, bilimlar bazasi, multimedia vositalari) va ishchi
stansiyalari
lokal
tizimlari
va
tadqiqotchi
hamda
konstruktorlarning
avtomatlashtirilgan ish o‘rinlari (AIU) kiradi.
Axborot texnologiyalarini ilmiy-tadqiqotlar, loyiha-konstruktorlik
ishlari va
ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashdan asosiy maqsad «tadqiqot loyihalash
— konstruktorlash — ishlab chiqarishga tayyorlash» hayotiy siklining barcha
bosqichlarida mahsulot ishlanmalari va texnologiyasini o‘tkazish sifati,
foydalanish xarakteristikasi, texnologiyasi, yangi mahsulot ilmiyligi jihatini
oshirish,
nomenklaturani
kengaytirish,
tajribaviy
ishlab
chiqarishni
qisqartirishdan iborat.
Boshqaruvning tashkiliy-iqtisodiy tizimlarida obyekt
sifatida iqtisodiyotni
boshqarishning barcha bosqichlarida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish,
ijtimoiy-iqtisodiy funksional jarayonlar xizmat qiladi. Axborot tizimlari
boshqarish xizmatlari xodimlarining axborot xizmat ko‘rsatish tizimlari bo‘lib,
axborotni to‘plash, saqlash, uzatish va qayta ishlash bo‘yicha texnologik
vazifalarni bajaradi. U konkret iqtisodiy obyekt uchun qabul qilingan metodlar va
tuzilmaviy boshqaruv faoliyati tomonidan belgilangan reglamentda shakllanadi
va ishlaydi, uning oldida turgan maqsad va vazifalarni bajaradi.
Tashkiliy-iqtisodiy tizimlar xalq xo‘jaligida qabul qilgan boshqarish
organlari tuzilmasiga muvofiq kichik sinflarga bo‘linmasligi mumkin.
Tashkiliy-iqtisodiy tizimlarda barpo etilgan
avtomatlashgan axborot
vositalari axborotni qayta ishlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun
mo‘ljallangan axborot, iqtisodiy-matematik metodlar va modellar, texnik,
dasturiy, texnologik vositalar va mutaxassislar yig‘indisini o‘zida aks ettiradi.
