O’zbekiston Respublikasi axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalari rivojlantirish
vazirligi Muhammad
Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari
unversiteti
Bajardi: Abdullayev Abdulaziz
Tekshirdi: Parpiyeva Malika
Sotib olish tamoyillari fani
4-Mustaqil ish
B2B, B2G, C2A, C2G modellari
B2B
B2B ning rasmiy ta'rifiga ko'ra (inglizcha Business to Business, tom ma'noda
biznes uchun biznes) yuridik shaxslarning o'zaro munosabatlarini belgilaydigan
atamadir. Boshqacha qilib aytganda, agar bitta kompaniya boshqa
kompaniyaga biror narsa sotsa, bu harakat ta'rifi bo'yicha B2B faoliyati
doirasiga kiradi.
B2B bozori - professional foydalanish uchun xaridlarni amalga oshiradigan
iste'molchilar to'plami, shuningdek xaridorlar (ulgurji sotuvchilar) tovarlarni
keyinchalik qayta sotish uchun xaridlarni amalga oshiradilar.B2B bozorida
sotuvlar ishlab chiqarish korxonasining savdo bo'limi orqali yoki ulgurji savdo
korxonasi orqali amalga oshiriladi.
B2b-da mijozlar reklama orqali topilmaydi. Ishonchli va barqaror biznesni
qurish uchun siz mahsulotingizga qiziqqan aniq kompaniyalarni izlashingiz va
qaror qabul qiluvchilar bilan muzokaralar olib borishingiz kerak (hatto maxsus
qisqartma - DMP ham mavjud). Bu holatda sovuq qo'ng'iroqlar juda mos
kelmaydi. Ko'rgazmalar, texnik konferentsiyalar va
boshqa ixtisoslashtirilgan
tadbirlarda mijozlarni yanada samarali qidirish. Bu erda siz nafaqat
kompaniyalarda qaror qabul qiladigan odamlar bilan muloqot qilishingiz, balki
ma'lum bir sohadagi biznesning haqiqiy ehtiyojlarini tushunishingiz mumkin.
Maslahatchilar sifatida yoki yirik kompaniyalarda tajribaga ega (va eng muhimi
- aloqalari bilan) mutaxassislarni jalb qilish yaxshi samara beradi.
Bu sizga xaridlar byudjeti uchun mas'ul bo'lgan xodimlar bilan bog'lanish
va o'zaro munosabatlar haqida qaror qabul qilish imkonini beradi. Ayrim
sohalarda (masalan, asbob-uskunalarni sotish)
kataloglar, bukletlar va boshqa
reklama materiallarini tarqatish samarali.
To'g'ridan-to'g'ri muzokaralarni ularga tayyorlanmasdan olib bo'lmaydi.
Siz hamkorlik qilmoqchi bo'lgan kompaniyada qaror qabul qilish mexanizmini
aniq tushunishingiz kerak.
Birinchi bitimlar tuzilgach, asosiy mijozlar aniqlana boshlaydi. Ularga eng
qulay davlat rejimi berilishi kerak. Ushbu rejimning vositalari:
•
Strategik muhim hamkorlar uchun chegirmalar
shunchaki bir martalik
narxlarni pasaytirish emas, balki keyingi xaridlarni rag‘batlantiradigan
tizimdir. Misol uchun, sizdan xaridlar hajmining oshishi bilan ortib
borayotgan xarajat foizi. Yoki eng kam
marjinal mahsulotga shaxsiy
chegirma. Yoki bepul yetkazib berish. Va boshqalar.
•
Shaxsiy xizmat - agar siz unga alohida menejer ajratsangiz va har qanday
so'rovlarga darhol javob berishni ta'minlasangiz (shu jumladan, o'zaro
hamkorlikni avtomatlashtirish orqali) mijoz mamnun bo'ladi.
•
Mijozlarni o'qitish - agar siz, masalan, asbob-uskunalarni yetkazib
bersangiz, asosiy iste'molchilar uchun
xodimlar uchun treninglar,
seminarlar, vebinarlar, onlayn maslahatlar va boshqalarni tashkil
qilishingiz mumkin. Bu sizga yanada ko'proq ishonch bag'ishlaydi.
•
Brendli sovg'alar - mijozlar orasida o'z brendingizni targ'ib qiling va
tasdiqlang. Siz hamma joyda bo'lishingizga imkon
bering - ustaxonalarda,
ofislarda, boshning ish
stolida.⁸
B2B ga misol sifatida Uzavtomotors korxonasini olish mumkin
Ya'ni Asakadagi mashina zavodi aslida mashina ishlab chiqarmaydi. Zavod mashinaning
faqatgina korpus qismini ishpab chiqaradi. Ehtiyot qisimlarni esa matordan tortib
balonigacha import qiladi. Import mahsulaotlari va ularni aynan
qayerdan import qilinishi
hech qayerda keltirilmagan.
Mubin Mirzayev
Andijon
ga tashrifi vaqtida mahalliy avtomobil ehtiyot qismlari ishlab
chiqaruvchilari bilan uchrashganida import qilinayotgan ehtiyot qismlardan ikki-uch
barobar arzon turuvchi mahsulotlar mavjudligiga guvoh bo‘lgan.
Biroq unga ko‘ra GM Uzbekistan mahalliy ishlab chiqaruvchilardan
mahsulotlarni sotib
olmayapti. Soliq qo‘mitasi mulozimi avtomobil zavodi hech kimga hisob bermasligini
aytgan.
"Zavod import qiladi. Biz imtiyozlar berdik, biroq u ichki bozordan ikki-uch barobar
qimmatga import qilmoqda. Ertaga QQSni joriy etganimizdan so‘ng hujjat bo‘ladi, hisob-
faktura bo‘ladi. Unda barcha import narxlari ko‘rsatilgan bo‘ladi.
Hozir hech qanday hujjat
yo‘q: qayerdan, kimdan, qanchaga – hech kim tekshirmaydi. Chunki imtiyozlar bor.
Soliqchiga bu kerak emas, chunki hatto tekshirgan taqdirda ham u „Soliqlarni to‘lamasam,
bu menga nima uchun kerak?" deb javob beradi", – deya ta’kidlgan DSQ rahbari o‘rinbosari.
