O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG’LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI
TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
«INFORMATIKA, BIOFIZIKA VA NORMAL FIZIOLOGIYA»
KAFEDRASI
«TIBBIYOT TEXNIKASI» FANIDAN
AMALIY MASHG`ULOT
MAVZU: ELEKTROKARDIOGRAF YORDAMIDA
ELEKTROKARDIOGRAMMA OLISH
Toshkent - 2016
Amaliy mashg`ulot
ELEKTROKARDIOGRAFNING ISHlNI O`RGANISH
Ishdan
maqsad:
elektrogardiografning
ishlash
prinsipini
o`rganish,
elektrokardiogrammalarni olish va ularning xarakteristikalarini
o`lchash.
Kerakli asboblar: elektrokardiograf, oyoq-qullar uchunelektrodlar
NAZARIY QISM
Yurakning bir tsikli davomida yurakda tarqaladigan elektrik aktivlikni qayd qilish
metodi elektrokardiografiya deyiladi va u yurak kasalligiga diagnoz qo`yishda asosiy
metodlardan biri bo`lib hisoblanadi. Bu metod asosida Eyntxoven nazariyasi yotadi.
Eyntxoven nazariyasiga asosan ishlayotgan yurakni bir jinsli o`tkazuvchan muxitda
joylashgan ekvivalent elektirik dipol` kabi tassavur etish mumkin. Dipol` atrofida elektr
maydoni hosil bo`ladi. Uning kuch chiziqlari musbat qutbdan (boshlanish) chiqib, manfiy
qutbga (oqish) kiradi. Kuch chiziqlariga perpendikulyar ravishda ekvipotentsial chiziqlar
o`tadi, ya'ni bu chiziqlarning harqanday nuqtasida elektrik potentsialning kattaligi bir xil
bo`ladi. (1 rasmdagi punktir chiziqlar, 00-potensiali nol` bo`lgan chiziqdir). Dipolning
1-rasm
qutblaridan o`tuvchi MN tug`ri chiziq dipol o`qi deyiladi.
Eyntxoven ekvivalent yurak dipolini hajmiy o`tkazgichdagi tok manbai deb qaradi va
ekvivalent dipolbni ko`krak qafasining o`rtasiga joylashgan cheksiz kichik radiusli sfera
shakliga ega deb faraz qildi. Bu farazlar yurakni kichik ulchamli ekvivalent dipol` deb
qarashga imkon berdi. Agar teng tamonli uchburchakning uchlaridagi potentsiallar
ayirmasi qayd qilinsa, murakkab bo`lmagan hisoblashlar yordamida, EKGni
shakllantiruvchi elektr yurituvchi kuchning kattaligi va yo`nalishini (ya'ni vektorlarni)
aniqlash mumkin. Eyntxoven uchburchaklarning uchlari sifatida o`ng qul (O`Q), chap
oyoq (ChO) va chap qo`l (ChQ) ni oldi. Yurakni ishlash prosessida elektr yurituvchi
kuchning kattaligi va yo`nalishi o`zgaradi va bunga mos ravishda yurak integral
vektorining YuIV (dipol` elektr momenti vektorining shartli atalishi) qiymati ham
o`zgaradi. YuIV boshlanishining quyilish nuqtasi doimiydir - bu yurak bo`lmalari aro
to`siqning nerv tugunidir. Vektorning oxiri yurak ishining bir tsikli davomida tananing
frontal tekisligida joylashgan murakkab fazoviy egri chiziq chizadi, bu egri chiziq 3 ta
halkadan: yurak oldi R dan, kompleksli QRS (qo`zg`alishning tarqalishi yoki
qorinchalarning depolyarizatsiya fazasi) dan va T (qo`zg`alishning so`nishi yoki
repolyarizatsiyasi) dan iborat (2 rasm)
2-rasm
Eyntxoven uchburchagining tomonlariga tushirilgan YUIV ning proektsiyasi berilgan
vaqt momentida uchta standart tarmoqlardagi EYUK ning skalyar miqdorini beradi.
Yurakning bir tsikli davomida qayd qilinqdigan bunday skalyar miqdorlar (kattaliklar)
EKG ni shakllantiradi.Ular har bir vaqt momentida quyidagi tenglama bilan aniqlanqdi:
ℓ
I
=
ℓ
II
+
ℓ
III
Bu munosabat Eyntxoven qoidasi deb yuritiladi, bu erda
ℓ
I
,
ℓ
II
,
ℓ
III
signallarning
algebraik miqdori (kattaligi). Tananing frontal` tekisligidagi YuIV o`rta proektsiyasining
yo`nalishi yurakning elektrik o`qi deyiladi. Ikkita elektrod joylashgan qarama-qarshi
qutbli nuqtalarni biriktiruvchi to`g`ri chiziq berilgan tarmoqning o`qi deyiladi.
Klinikada EKGni qayd qilish uchun 12 ta tarmoqdan tashkil topgan sistema qabul
qilingan: (I,II,III) oyoq-qo`llardan 3 ta standart tarmoqlanish, (dVR, dVL, DVF) oyoq-
qo`llardan 3 ta kuchaytirilgan bir qutbli tarmoqlanish va 6 ta bir qutbli kukrakdan (V
1
,
V
2
, V
3
, V
4
, V
5
, V
6
) tarmoqlanishlardir.
Standart tarmoqlanishdagi EKGning qayd qilish uchun elektrodlar Eyntxoven
uchburchagidagi elektrik ekivalent nuqtalar A,
В
,C ga o`rnatiladi (3 rasm): o`ng va chap
bilakka va chap boldirga. Elektrodlar qo`yilgan har ikki nuqta birgalikda tarmoqni hosil
qiladi: I tarmoq ChK-O`Q, II tarmoq ChO-O`Q va III tarmoq ChO-ChQ.
3 – rasm
EKGni I tarmoqda yozish uchun o`ng qo`ldagi elektrod elektrokardiogrfning
manfiysiga ulanadi. (manfiy elektrod), chap quldagi elektrod asbobning musbatiga
ulanadi (musbat elektrod), tarmoqning o`qi garizontal joylashgan bo`ladi. Manfiy
elektrod o`ng qulga, musbat elektrod chap oyoqqa joylashtirilganda, tarmoqning o`qi
yuqoridan pastga va o`ngdan chapga yo`nalganda II chi tarmoq EKGni qayd qiladi.
EKGni III chi tarmoqda yozish uchun manfiy elektrod chap qo`lga, musbat elektrod chap
oyoqqa joylashtiriladi, tarmoqning o`qi yuqoridan pastga va chapdan o`ngga yo`naladi.
Kuchaytirilgan bir qutbli tarmoqlar yordamida oyoq-qullardan EKG quyidagicha
qayd qilinadi. (4 rasm): dVR tarmoq chap qo`l (ChQ) va chap oyoqqa (ChO) biriktirilgan
elektrod - manfiy, o`ng qo`l (O`Q) ga qo`yilgan elektrod masofasining o`rtasidan yurak
(uchburchak) markazi orqali o`ng qo`lga qarab yo`nalgan. Tarmoqlanish dVL: O`Q va
ChO qa birlashtirilgan elektrod manfiy, chap qo`ldagi elektrod musbat, o`q pastdan
yukoriga qarab va chapga yo`nalgan. dVF tarmoq: ikkala qo`lga birlashtirilgan elektrod -
manfiy, chap oyokdagi elektrod -musbat, o`q pastga vertikalb yo`nalgan.
4-rasm
Ko`krakdagi
tarmoqlar
orqali
EKG
qayd
qilinganda
manfiy
qutb
(elektrokardiografning manfiy elektrodi) o`ng quldagi, chap quldagi va chap oyoqdagi
elektrodlarni birlashtiradi. Musbat qutblar ko`krakdagi elektrodlar holatiga mos keladi.
O`qlar-yurak markazi va ko`krakdagi elektrodlar orasidan o`tadi. Ko`krakka elektrodlar
quyidagicha joylashtiriladi: bular ko`krak suyagining o`ng tomonida to`rtinchi qovurga
orasidan – V
1
tarmoqlanish, ko`krak suyagining chap tomonidan xuddi shunday satxdan -
V
2
tarmoqlanish, chap ko`krak suyagi oldi chizigidagi to`rtinchi qovurga satxdan – V
3
tarmoqlanish, chap o`rta o`mrov chizig`idagi beshinchi qovurga orasidan – V
4
tarmoqlanish, chapdan oldi tomondan qo`ltiq ostidagi chiziq va V
4
bilan bir xil satxdan –
V
5
tarmoqlanish va o`sha satxda chap tomonda o`ng qo`ltiq osti o`rta chizig`idan - V
6
tarmoqlanishlardir.
EKGning 12 ta qabul qilingan tarmogi ko`p hollarda normada va patologiyada
yurakning EYuK haqidagi asosiy va etarli ma'lumotlarni (informasiyani) beradi. Standart
tarmoqlardagi va kuchaytirilgan bir qutbli tarmoqlardagi EKGni analiz qilish, frontal
tekislikdagi EYuK vektorining yo`nalishini xarakterlashga va ko`krak tarmoqlardagisi
esa EYuK vektorining gorizantal tekisligidagi og`ishini xarakterlashga imkon beradi.
5 rasmda yurakning bir ish tsikli davomida standart tarmoqlanish I dagi normal EKG
tasvirlangan. EKGda quyidagilar aniqlanadi: diastola paytida yozib oluvchi gorizantal
kesma (T-R-diastolik interval), arratishlar - gorizantal chiziqdan egri chiziqning yuqoriga
og`ishi (musbat tishlar) yoki pastga og`ishi (manfiy tishlar).
5–rasm
Yurak oldi tishi R va qorinchalar kompleksiga tegishli tishlar T va U, bu tishlarning
cho`qqisi yarim aylana shaklida bo`lib-to`lqinlar deyiladi. Bir xil tishlar orasidagi vaqt
oraliqlari sikllararo interval deyiladi. Bitta sikldagi har xil tishlar orasidagi vaqt oralig`i -
sikl ichidagi interval deyiladi.
Tishlarning shakli, balanddagi va intervallarning davomiyligi EKG ning asosiy
xarakteristikasi bo`lib hisoblanadi. Tishning kengligi R bilan o`lchanadigan yurak
bo`lmasi qo`zg`alishining normal davomiyligi 0,08-0,10 s ga teng. Yurak bo`lmasi
qorinchaning o`tkazish vaqti ya'ni R-Q interval normada 0,12-0,20 s. Korinchalar bo`ylab
qo`zgalishning tarqalish vaqti, komleks QRS ning eniga qarab aniqlanadi va u 0,06-0,10 s
ni tashkil qiladi. Qorinchalar elektirik sistolasining davomiyligi ya'ni intervali QRST (Q-
T) chastotaning ritmiga (ketma-ketligiga) bog`liq bo`lib, Bazetta formulasi bilan hisoblab
topiladi.
bu erda K - koeffitsent bo`lib, erkaklar uchun 0,37 ga, ayollar uchun va bolalar uchun
0,39 ga teng, S-yurak tsiklining (R-R) davomiyligi bo`lib sekundlarda ifodalanadi.
Yurak elektr o`qining holati burchak -
α
ning miqdoriga qarab aniqlanadi, va
α
burchak-yurak dipol` momenti vektori bilan tarmoqlanish chiziqlari orasida hosil bo`ladi
(3 rasm). EKG tishlarining balanligini bilgan holda
α
ni topish mumkin. A
В
chiziq
tarmoq I ga, AC chiziq tarmoq II ga,
ВС
chiziq tarmoq III ga mos keladi. (3 rasm).
Bunday paytda:
Uab =U
I
, U
AC
= U
II
, U
BC
= U
III
va
α
АВ
=
α
. U holda burchak
α
ni quyidagi formulada
topish mumkin bo`ladi:
yurakda qo`zgalishning tarqalishi bilan bir vaqtda sodir bo`ladigan elektrik
protsesslar tufayli vujudga keladigan elektrik potensiallarni kuchaytirishda va qayd
qilishda ishlatiladigan asbob elektrokardiograf deyiladi. Bir-, ikki-, turt-, olti kanalli
elektrokardiograflar mavjud.
QURILMANING TUZILIShI
Pero bilan yoziladigan, bir kanalli elektrokardiograf EKIK-O1 ning tuzilishi va
ishlashi prinsipini ko`rib chiqamiz. Elektrokardiografstrukturaviy sxemasi 6 rasmda
keltirilgan.6-rasm
Biosignallar tarmoq I ning kabeli orqali biopotentsiallar kuchaytirgichi 3 ning kirish
qismiga uzatiladi. Biosignalni ossiloskopning ekranida kuzatish uchun, uning dastlabki
kuchaytirilishi va qo`shimcha chiqish 8 ga uzatilishi kuchaytirgichdan avvalgi 5.2 bilan
amalga oshiriladi. Dastlabki kuchaytirgich 5.2 ning chiqishidagi signal-chegaralaydigan
kuchaytirgichning 5.3 kirishiga va avtomatik tinchitadigan sistema 5.1 ga beriladi.
Chegaralovchi kuchaytirgich5.3 signal qulochini shu darajagacha chegaralaydiki, u qayd
qilingan tasvirning qulochini 42-43 mm dan oshmasligini ta'minlaydi. Quvvat
kuchaytirgichi 6 signalni shunday miqdorgacha kuchaytiradiki, bunda galbvonametr 7
ning perosi to`la quloch yoyadi. Elektrokardiografda yozma tashuvchining tortish
tezligini fotoelektron datchik bilan stabilizatsiya qilinadigan sistema qo`llanilgan. Manba
biloki 4 elektrokardiografning hamma tarmoqlarini tok bilan ta'minlaydi.
7 rasmda elektrokardiograf EKIK - 01 ning umumiy ko`rinishi berilgan.
Elektrokardiografning yuqori sirt paneli uchta qismga bo`linadi:
7-rasm
Qushimcha paneli 1, kuchlanish 220 V li o`zgaruvchan tok manbaiga ulaydigan
knopka 2 va indikator 3 bor;
O`rta qismida qog`oz lentani tortadigan mexanizm 4 va boshqarish paneli 5 bo`lib,
unda yozmaning nul` chizig`idan siljitish dastasi 6 bor va galvanometr perosining
joylashish indikatorlari 7 bor;
Elektrokardiografda boshqarishning asosiy paneli 8 sirt panelining pastki chet
tomoniga joylashtirilgan va unda quyidagilar joylashtirilgan:
-yozma tashuvchining ulanadigan knopkasi « |
1 »
-tezliklarni o`zgartiradigan knopka
50
25
/—
-kalibrlangan signalni ulaydigan knopka
∆
-past chastotali filtirni ulaydigan knopka
-qo`l bilan tinchitish uchun knopka
-sezgirlikni o`zgartiradigan knopka
«5-10-20 mm/mv»
-tarmoqlarni o`zgartiradigan knopka
.
EKGni olish uchun patsientga standart tarmoqlar ChQ, O`Q, ChO buyicha elektrodlar
qo`yiladi. Teri bilan elektrodlar orasiga tok o`tkazuvchi muxit sifatida maxsus pastalar
yoki isitilgan 5-10% osh tuzi eritmasiga hullangan paxmoq qistirmalar yoki fil`trlaydigan
qog`ozdan yasalgan qistirmalar qo`llaniladi.
| 