Jadval №2. Biotexnologiya jarayonlarining sistematizatsiyasi.
Bioob'ekt harakteristikasi bo'yicha
|
Jarayonlarning spetsifikligi va umumiyligi bo'yicha
|
Bioob'ektlar soni bo'yicha
|
Jarayonni olib borish sharoiti bo'yicha
|
Ishlab chiqarish tehnologik bosqichlari bo'yicha
|
Mahsulot bo'yicha
|
Ohirgi mahsulotni hosil bo'lish mehanizmi bo'yicha
|
Jarayonni boshqaruviga ko'ra
|
Biotexnologik jarayon tipiga ko'ra
|
Plazmidalar, faglar, o'simlik va hayvonlar viruslari
Prokariot hujayralar
Eukariot hujayralar
Biomolekulalar (fermentlar, nuklein kislotalar va boshqalar)
|
Umumiy
Mahsus (mikroorganizmlar biotexnologiyasi, fitobiotexnologiya, zoobiotexnologiya)
|
Bitta
Ikki yoki undan ortiq
|
1.Sterillanmagan
2.Sterillangan
3.Aerob
4.Anaerob
5.Ustki
6.Ichki
7.Davriy
8.Yarim uzluksiz
9.Uzluksiz
10.Qattiq fazali
11.Gaz fazali
12.Bir bosqichli
13.Ikki bosqichli
14.Ko'p bosqichli
|
1.Qurilma va ozuqa muhitini tayyorlash
2.Qurilma, ozuqa muhiti va havoni sterillash
3. Bioob'ektni ekish va o'stirish
4. Ajratish, tozalash, quritish, sterillash
5.Mahsulotni qadoqlash
|
1. Biomassa
2.Birlamchi metabolitlar
3.Ikkilamchi metabolitlar
|
1. Biosintez
2.Biotransformatsiya
|
1.Boshqariladigan
2.Boshqarilmaydigan
|
1.Oddiy
2.Qo'shma
3.Izchil
4.Bir necha bosqichli
|
Dastlabki kul'tura (5-10ml)
Kolbada (200-1000ml) chayqatish
Bioreaktor (10-100 litr)
Sanoat bioreaktori (1000 litr va undan katta)
Biomassa olish
Tarkibida mahsulot saqlagan kul'tural suyuqlik
Hujayralar
Hujayra devorini buzish
Ekstraktsiya
Mahsulotni tozalash
Mahsulotni tozalash
4-rasm. Sanoatda fermentatsiya jarayonining umumiy shemasi
Bioreaktorlar. Biotexnologik jarayonning asosiy elementlaridan biri-bioreaktor ya'ni fermenter. Bioreaktorning vazifasi-mikroorganizmlar, hujayra va to'qimalarni o'stirish uchun optimal sharoit yaratish.
Mikroorganizm hujayralarini shiddat bilan aralashtirish mumkin. Ularni kerakli aeratsiya bilan ta'minlasa ham bo'ladi. Sut emizuvchilar, hasharotlar va o'simlik hujayralari esa mehanik ta'sirlarga chidamsizroq (o'stirish usulidan qat'iy nazar).
Bioreaktorda ma'lum bir jarayon olib borilayotganda undagi komponentlar geterogen sistema ko'rinishida bo'ladi. Bunday sistema hujayralar suspenziyasi va gazlardan iborat. Bunday sistemada fazalararo issiqlik va massa almashinuvini ta'minlash zarur. Shundagina produtsentlarni o'stirish, shuningdek, mahsulot biosintezi uchun optimal sharoit yaratilgan bo'ladi. Albatta bunda sterillikka va jarayonning iqtisodiy jihatdan tejamkorligiga ahamiyat berish lozim.
Bioreaktorlarning 3ta asosiy guruhi mavjud:
Aralashtirgichli bioreaktorlar
Barbotajli kolonnalar
Tashqi va ichki sirkulyatsiyali erlift biorektorlar
5-rasm. Turli tipdagi bioreaktorlarning soddalashtirilgan shemasi:
A-aralashtirgichli bioreaktor; B-barbotajli kolonna; C- ichki sirkulyatsiyali erlift bioreaktor; D- tashqi sirkulyatsiyali erlift bioreaktor. Strelkalar-kul'tural muhitni oqim yo'nalishi.
1-motor, 2-gazni chiqishi, 3-kul'tural muhit, 4-parraklar, 5-havo berish joyi, 6-gazni chiqishi, 7- kul'tural muhit, 8- havo berish joyi, 9-gazni chiqishi, 10-kul'tural muhit, 11-markaziy quvur, 12-havo berish joyi, 13-gazni chiqishi, 14-gaz-suyuqlikli separator, 15-kul'tural muhit, 16-havo oqimining yo'nalishi, 17-havo oqimining yo'nalishi, 18-havo berish joyi
|
