167
tafovutlari sababli yoriqlar paydo bo‗ladi,
bu keyinchalik atrof muhit
ta‘sirida dielektrik xossasining pasayishi tezlashishiga sabab bo‗ladi.
Izolyatorni nuqsonli deb 50% nominal kuchlanishga ega bo‗lgan, o‗ning
shodadagi o‗rnashgan joyiga mos kelishi hisoblanadi. Har bir izolyatorga
to‗g‗ri keladigan kuchlanishni va nuqsonli izolyatorni aniqlash maxsus
shtangada bajariladi.
O‗ta kuchlanishdan himoyalash
Elektr tizimidagi kuzatilayotgan barcha o‗ta kuchlanishlar, ichki yoki
kommutatsiya va tashqi yoki atmosferaviyga bo‗linadi. Ichki o‗ta
kuchlanishga, energiya tizimida qandaydir ichki ehtiyot tizim o‗zgarishlari
kiradi. Misol sifatida yuklamani qushish va ajratish yoki ajratilgan HL
qisqa tutashuvda o‗chirilganida, to‗satdan yuklama miqdori o‗zgarib
ketishi, HL simlari orqali еrlanish yoki tarmoqning biron elementlarning
tarmoqda
simmetriyasi buzilishi, simlari o‗zilishining еrlanishi va
erlanmasligi yoki ayrim fazalarni har xil vaqtda uzib ulash natijasida
yuzaga kelishi kiradi.
Tashqi o‗ta kuchlanishga tarmoqda yig‘ilgan energiya manbasi sabab
bo‗ladi.
Tashqi
kuchlanish
HL
yaqinida
atmosfera
induktivlik
razryadsizlanishi paydo bo‗lishi (bu hollarda kuchlanish oshib ketishi,
induktiv bulutlar zaryadlanishi ta‘siri yoki yashinning HL ga ta‘siri), yana
havo liniyaga to‗g‗ridan- to‗g‗ri, bulutlarning bevosita razryadi yoki
yashinning to‗g‗ridan to‗g‗ri HL
elementlariga urilishi- simga, tayanchga,
trosga ta‘siri sababli sodir bo‗ladi.
HLni quyidagi atmosferaviy o‗ta kuchlanishdan himoya usullari
qo‗llaniladi:
trosli osmalar yoki o‗zakli yashin qaytargichlar o‗rnatish;
tokli kompensasiyalovchi, rostlangan induktivlik o‗rnatish;
naychali razryadniklar o‗rnatish;
daraxt izolyatsiyalaridan foydalanish;
aralash usul, har xil himoya elementlarini qo‗llanilishi.
HLni ishonchli himoya qilishda trosli yashin qaytargichlarda simlar
va troslar ma‘lum bir oraliqda bo‗lishi kerak.
Naychali razryadnikning ishlash prinsipi juda oddiy. Razryadnik
izolyatsiyali matyerialdan
yasalgan naychalardan iborat, yoy harorati
ta‘sirida gaz ajratish xususiyatiga ega, bu uchqun oraliq, razryadnikni HL
ga ulash qo‗shimcha uchqun oraliq orqali bajariladi, bu ishchi
kuchlanishdan naychaning ta‘sirlanishini saqlaydi. HL da kuchlanish
to‗lqini sodir bo‗lganida razryadnik bilan himoyalanadigan
ikkala oraliq
ham teshiladi, shundan keyin razryadnikda yoy o‗rnashadi va u miyorli
kuchlanishda HL ishchi kuchlanishni ushlab turiladi.
168
Naychali razryadniklar quyidagi talablarni qoniqtirishi kerak:
a)
naychali razryadnik volt-sekundli tavsifi (tashqi oralig‗i bilan
birga) himoya sxemasi va himoya izolyatsiya tavsifi bilan kelishtirilgan
bo‗lishi zarur;
b)
kommutatsiyali o‗ta kuchlanish razryadnikning
ishlashiga ozgina
extiyoj tug‗ulishini ta‘minlashi uchun shunday tanlanishi kerakki, tashqi
oraliq buzilishi va bu holda razryadnik to‗lqin o‗ta kuchlanishiga ega
bo‗ladi. Boshqacha aytganda, razryadli kuchlanish
ikkala oraliqda ham
erlangan tarmoqlarda fazanikidan 25 marta va neytrali izolyatsiyalangan
tarmoqlarda 3,5 marta yuqori bo‗lishi maqsadga muvofiq. Razryadniklarni
turini tanlashda razryadnikdan o‗tuvchi yoy ko‗zatuvchi tokning ta‘siri
qabul qilinadi.
Naychali razryadniklarni har bir navbatdagi HL aylanishda kuzatiladi
va har bir momoqaldiroq kuzatilgach HL mintaqasi kuzatilishi bajariladi.
Bundan tashqari HL uchib qayta avtomatik (APV) ravishda ajratgich
ishlagach razryadniklar qarab chiqiladi.
Yoz mavsumida har yili razryadniklar erlanish qarshiligi o‗lchanadi.
