217
1 – yig‗ma shinalar; 2– kontakt tizimi; 3 – o‗tish izolyatorlari; 4 –
o‗tish izolyatorlari; 5 – Yerlagich ЗРФ; 6 –
tok transformatori; 7 – nol
ketma-ketlik tok transformatori; 8 – to‗siq (parda); 9 – tortiluvchi element;
10 – o‗ta kuchlanishdan chegaralagich; 11 – kabelli ulanishlar;12 –tayanch
izolyator; 13 – yerlagich shinasi; 14 – olinuvchi to‗siq; 15 – kabelli ulanish
shinasi.
20.1.2-rasm. Taqsimlash qurilmasi tuzilishi: А - kuch o‗chirgich qismi; В - kabel
ulanish qismi; С - yig‗ma shina; D - rele va avtomatika qismi.1 – yig‗ma shinalar; 2–
kontakt tizimi; 3 – o‗tish izolyatorlari; 4 – o‗tish izolyatorlari; 5 – Yerlagich ЗРФ; 6 –
tok transformatori; 7 – nol ketma-ketlik tok transformatori; 8 – to‗siq (parda); 9 –
tortiluvchi element; 10 – o‗ta kuchlanishdan chegaralagich; 11 – kabelli ulanishlar;12 –
tayanch izolyator; 13 – yerlagich shinasi; 14 – olinuvchi to‗siq; 15 – kabelli ulanish
shinasi
.
Podstansiya elektr qurilmalarini ishlatish jarayonida, ularning
izolyatsiyasi har xil sharoitlar (faktorlar) ta‘siriga uchraydi va shu sababli
matyerial izolyatsiya xususiyati o‗zgaradi, izolyatsiya xususiyati o‗zgarishi
qayta tiklanadigan yoki tiklanmaydigan bo‗lishi mumkin.
218
Izolyatsiya tiklanmaydigan bo‗lishi, matyerialning fizikaviy va
kimyoviy tuzilishi o‗zgarishi yomonlashishini natijasidir. Bunday
holatlarda matyerial eskirgan deyiladi va
yana uning elektr xossasi
yomonlashishi, elektr mustahkamligi pasayishi izolyatsiyasining tabiiy
holda sekin va uzoq muddatda sodir bo‗ladi.
Ko‗p hollarda izolyatsiyaning mexanik shikastlanishi paydo bo‗lishi
kuzatiladi, buning natijasida nozik joylar paydo bo‗ladi (yoriladi, oraliq
paydo bo‗ladi), ya‘ni joylarda nuqsonlar sodir bo‗ladi.
Bu nuqsonlar paydo bo‗lishiga asosiy sabab, izolyatsiyaning
eskirishi, bu kuchli zaryadsizlanishlar davrida qisqa vaqtda o‗ta
kuchlanish,
mexanik nosozliklar, ko‗p sig‗imli ifloslanishlar, yuzlarning
namlanishlari va bir qator sabablarga ko‗ra yuzaga keladi. Izolyatsiyadagi
nuqsonlarni aniqlash uchun oldini olish tekshirish va sinash ishlari olib
boriladi, bo‗larning bajarilish darajasi va olib borilishi maxsus qo‗llanma,
ko‗rsatmalar asosida belgilanadi va bo‗lar elektr qurilmaning vazifasiga,
uning
ishonchlik talabiga, ifloslanish ko‗rsatgichi, ishlash harorati va
ishlatish texnologik jarayoniga bog‗liq.
Izolyatsiyani oldini olish tekshirish va sinash usullari
asosan
quyidagilar hisoblanadi:
a)
megaommetrda izolyatsiya qarshiligini o‗lchash yoki o‗tkinchi
toki o‗tkazuvchanligini o‗lchash;
b)
sig‗imini o‗lchash;
v) dielektrik yo‗qolishini o‗lchash;
g)
o‗zgaruvchan tokning yuqori kuchlanishida sinash;
h)
to‗g‗rilangan tokning yuqori kuchlanishida sinash;
i)
qisman
zaryadsizlanishini
aniqlagichda
(indikatorda)
izolyatsiyasini sinash.
Ochiq havoda RU ni o‗rnatishda quyidagi talablarga rioya qilish
kerak:
1.Qurilmalar
rejalashtirilgan
maydonchada
kamida
0,2
m
balandlikda joylashtirilishi, atrof-muhit
sharoitlariga mos keluvchi
konstruksiyalarga ega bo‗lishi kerak. Qor uyumlarining balandiligi 1 m va
undan yuqori bo‗lganda shkaflar balandlatilgan fundamentlarda o‗rnatilishi
kerak.
2. Shkaflarda apparatlar, rele va o‗lsov asboblari, xisoblash
asboblarini davlat standartlari talablariga asosan normal ishlashini
ta‘minlash uchun mahalliy isitish moslamasi bilan ta‘minlashi kerak.
Ishlab chiqarish xonalarida taqsimlash qurilmalarining o‗rnatilishi:
1. Yo‗riqnomadan o‗tkazilmagan xodimlar kirishi mumkin bo‗lgan
xonalarda o‗rnatilgan RU butun to‗siqlar bilan berkitilgan tok o‗tkazuvchi
219
qismlarga ega bo‗lishi kerak.
RUda ochiq tok o‗tkazuvchi qismlar ishlatilganda, to‗silgan bo‗lishi
kerak. Bunda to‗siqlar to‗rli, butun yoki aralash bo‗lishi va balanligi
kamida
1,7
m
bo‗lishi kerak.
To‗rli
to‗siqdan
qurilmaning
izolyatsiyalanmagan tok o‗tkazuvchi qismlarigacha bo‗lgan masofa kamida
0,7 m va butun to‗siqlarda ushbu Qoidalarning 4.1.15-bandiga asosan
bo‗lishi kerak.
2. Simlar va kabellarning uchlari qurilma ichida joylashgan bo‗lishi
kerak.
3. Yechib olinadigan to‗siqlar, shuningdek maxkamlanishi kerakki,
ularni maxsus asbob yordamisiz yechishning imkoni bo‗lmasin. Eshiklar
kalit bilan qulflanishi kerak.
