§20.2. Elektr ta‘minot tizimida taqsimlovchi qurilmalar ishini
nazorat qilish.
TQ larni ishlatishda qurilmaning barchasi uchun umumiy oldini olish
o‗lchash va sinash ishlari bajariladi:
1.
Qurilmalarning
asosiy
izolyatsiya
qarshiliklarini
o‗lchash
(birlamchi zanjirda) 2500 V megaommetrda; bu qarshilik quyidagi, 20.2.1-
jadvalda keltirilgandan qiymatdan kam bo‗lmasligi kerak;
Izolyatsiya qarshiligi, MOm. va maromli kuchlanishlar, kV
20.2.1-jadval
10 kV gacha
20 . . . 150
220
300
1000
3000
2.
Ikkilamchi zanjir izolyatsiya qarshiligini o‗lchash 1000 V
megaommetrda; bu qarshilik 1MOm dan kam bo‗lmasligi kerak;
3.
Qurilmalarning asosiy izolyatsiyasini yuqori kuchlanishda 1 min
davomida sinaladi. Sinash kuchlanishi miqdori 20.2.2-jadvalda keltirilgan;
4.
Ikkilamchi zanjir izolyatsiyasi 1000 V da 1 min. davomida
o‗tkaziladi;
20.2.2-jadval
TQ, U
nom
kV
1000 V gacha
3
6
10
20
35
Farforli izolyatsiya uchun,
U
sinash
, kV
1
24
32
42
65
95
Organik izolyatsiya uchun,
U
sinash
, kV
1
21,6
28,8
37,7
58,5
85.5
5.
TQ lar qurilmalarni qizish nazorati.
TQ larni ta‘mirlash, nazorat qilishlar va oldini olish snash natijalari
220
inobotga olgan holda zaruratga qarab bajariladi.
Elektr qurilmalar qizishini nazorat qilish
Ishlatish tajirbalari ko‗rsatishicha, elektr texikaviy qurilmalar
ishonchligi juda ko‗p va xar-xil omillarga bog‗liq, ularni shartli ravishda
to‗rtta guruhlarga ajratish mumkin: tuzilishi, ishlab chiqarilishi, montaj
qilinishi, ishlatilishi bo‗yicha.
Tuzilishi bo‗yicha qurilmaga kam ishonchli elmentlar o‗rnatilishi;
loyihalashda shemalarnig va konstruktiv tuzilishinig yichimlari, to‗plamli
elementlar, atrof muhit sharoitiga mos kelmaydiganlarni qo‗llanilish
omillari bilan asoslanadi.
Ishlab chiqarish omillari tehnologik jarayonlarnig buzilishi, atrof
muhit haonig ifloslanganishi, ish joylari va moslamalar, yaratilishi va
motajida yuzaki nazort olib borilganligi va bosh.
Agar tehnologiya talablariga itoat qilinmasa elektr tehnik
qurilmalarni montaj qilish jarayonida, ularnig ishonchligi pasayib ktishi
mumkin.
Elektr tehnik qurilmalarnig ishilatilish sharoiti ishonchlilikka eng
ko‗p ta‘sir qilai. Zarba, tbranish-silkinish, o‗ta yuklanishlar, harorat,
namlik, quyosh raitsiyasi, qum, chang, zamrug‗, zaglatuvchi suyuqliklar va
gazlar, elektrikli va magnitli maydonlar-barchasiqurilmalarnig ishlashiga
ta‘sir qiladi. Harhil sharitlarda ishlatilishida har hilfoydalanish muddatlari
va elektr qurilmalar ishlatilish ishonchligiga harhil ta‘sir qilbshi mumkin.
Zarbli-tibratishli yuklamalar sezilarli darajada elektr tehnik
qurilmalar ishonchligini pasaytirai. Zarblititratish yuklamalar ayirim
holatlarda szilarli darajada boshqa mhanik ta‘sirlarni szilarli darajada
keltirib chiqaradi. Natijada uzoq vaqt qonuniy ta‘sirijuda kichchik zarbli-
titrash yuklamalar elemtlara eskirish tiplnishiga olib keladi, bu odatda
kutilmaganda ishdan chiqishgaolin keladi.Titirash va zarblar ta‘sirida
Imentlar tuzilishida ko‗p sonli mhanik shikastlanishlar sodir nuladi, ularnig
ahkamnlanish kamayadi va elektr kontaktli birikishlar buziladi.
Davriy
ishlash
rejimlaridagi
yuklamalar,
lektr
tehnikaviy
qurilmalarni uzish va uladh bilan bulganida,huddi zarbli-titrashli
yuklamalardagi kabi,elmentlarnig eskirish rivojlanishnigyishiga sabab
bo‗ladi, qurilmalarnig ishdan chiqish havfinig ortib borishinig kuchayish
tabiati, ularni ulash va ajratish bilan bog‗liq, chunkiutkinchi jarayonlar
vaqtida ularnig elementlarida o‗tayuqori toklar sodir bo‗ladi va o‗ta
kuchlanish, ularnig qiymatlari, tehnikaviy shatila bo‗yicha ruxsat
etilganidan tez-tz birnecha martaga ustun keladi(lkin qisqa vaqtga).
Elektirli va mexanikli o‗ta yuklanishlar mehanizimlarnig nosozligi
sababli yuzaga keladi, ta‘minot tarmog‗i kuchlanish yoki chastotasinig szi
221
larli darajada o‗zgarishidan, sovuq obi-havolarda surkash moynig
quyuqlashidan, atrof muhit urtacha haroratinig urtach meyoli deb
hisoblangandan yilnig ayirim davirlardayuqori bo‗lishi va kunlar va bosh.
Ortiqcha yuklanish elektr qurilmalar izolyatsiyasinig qizishinig haroratinig
ruxsat etilganidan ortishiga va unig ishlash muddatinig keskin kamayishiga
olib keladi.
Iqlimnig ta‘siri, harorat va namlik, har bir elektr tehnik qurilma
ishonchligiga va uzoq muddatligiga hammasidan ko‗proq ko‗proq ta‘sir
qiladi.
Past haroratlarda lektr tehnik qurilmalarnig zarbli yopishqoqlik
metallic
detallarniki
kamayadi:
bunday
elmntlarnig
tehnikaviy
parametrlariqiymatlari
o‗zgaradi,
huddi
kondensatorlar,
reaktorlar,rezustorlar kabi; relelarnig kontaktlari —yopishishi‖yuzaga
keladi; rezina buziladi. Bunig natijasida sukash matriallarnig muzlash va
quyuqlashshi yuzaga keladi qayta ulagichlarnig boshqarish dastaklari va
boshqa elementlari ishlashi qyinlashadi.
Yuqori haroratlar ham elektr tehnik qurilmalarnig mexanikaviy va
elektikli lmntlar buzilishiga unig yiyilishi va skirishinig tezlashshiga olib
keladi.Elektr qurilmalarnig ishonchli ishlashiga yuqori haroratnig ta‘siri
har hil shakillarda bo‗ladi: izolyatsiyali matyeriallarda yoriqlartashkil
qiladi,izolyatsiyanig qarshiligi kamayadi, bu esa, elektirli teshlishlar
havfini ortiradi, zichlik buziladi. Bunig natijasida Iktr magnit, elektr
motorlar, transformatorlar chuig‗amlari izoltatsiyalarida buzilnshlar paydo
buiadi. Lektr qurilmalarnig mexanik elmentlarinig ishlashga yuqori harorat
szilarli darajada ta‘sir kursatadi.
Namlik ta‘sirida elektr qurilmalar metalli detallarinig zaglashinig
tezlashishi sodir bo‗ladi, matriallarnig yuzasi va hajmiy izolyatsiya
qarshiligi kamayadi, harhil sizib yuqolishlar paydo bo‗ladi, yuzalar
teshilish havfi keskin ortadi, zamburiqli zang tashkil topai, unig ta‘sirida
matyeriallar yuzasi yimiriladi va elektrik hossasi yomjonlashadi.
Chang,
surkash
moyga
tekkanida,
elektr
qurilmalarnig
mhanizmlariga va qismlariga tushishida va ularda ishqalanish qisimlarini
va ifloslangan izolyatsiyalarinig yimirilishiga olib keladi. Elektr motorlar
uchun chang eng havfli, u ularnig ventilyatsiya havoni simirishda kirib
qoladi. Agar elektr qurilmalarnig ishqalish yuzasi oralig‗iga, boshqa
elmentlarga va lekin chang zichlama oralig‗ga kirib qolsa, yimirilish ancha
tezlashad.
Shu sababli ortiqcha ifloslanish elektr qurilmalar va ularga hizmat
kursatishda sifatli zichlash alohida sezilarli masala hisoblanadi.
Foydalanish sifati elektr qurilmalarni ishlatish va hizmat kursatish
222
ilmiy asoslanga quillanlish usullar darajasiga, hizmat kursatuvchi
hodimlarnig tayyogarlik darajasiga bog‗liq (maqtyeriallarnig qismlarini
bi8lish, nazariy va amaliy ishonchliligi, jarohatlarni tez aniqlash va
bartaraf qilishi va sh.uh.).
Oldini olish tashkiliy ishlarnig qo‗llanilishi (ishltish blgilanish
darajalari, qarab chiqish, sinash), ta‘mirlash, elektr tehnik tuzilmalarni
ishlatish tajribalarini qullash bilan ularni yanada yuqoriishlatish
ishonchligini ta‘minlaydi.
|
