6
Morfemika va so‘z yasalishi Morfemika grammatikaning alohida bir bo‘limi
ekanligi. Morfema so‘zning ifoda planida tovushdan keyin turadigan semantik-
morfologik birlik ekanligi. So‘zning morfem tarkibi: so‘zda morfemalar chegarasini
aniqlash. Morfemalar chegarasini aniqlashda chog‘ishtirishning ahamiyati. So‘zning
o‘zak va affiksal morfemalardan tarkib topishi.
O‘zak va affiksal morfema. O‘zak morfema so‘zning leksik ma’nosini
bildiradigan asosiy qismi ekanligi. Asosiy morfema hamda ergash morfema yoki
yordamchi morfema terminlari haqida. O‘zak tilida affiks morfemalarning belgilari.
O‘zbek tilida affiks morfemalarning vujudga kelishi. Affiks morfemalarning tasnifi,
turlari. Affiksal omonimiya, sinonimiya, antonimiya.
Grammatika. Grammatika tilshunoslikning bir qismi ekanligi. Grammatika
tilning grammatik qurilishiga xos bo‘lgan qonun-qoidalarini o‘rganuvchi soha
ekanligi: a) tilning grammatik qurilishi va tovush tomonining o‘zaro munosabati; b)
tilning grammatik qurilishi va sostavi. Grammatik ma’no, grammatik shakl,
grammatik kategoriya haqida ma’lumot. Leksik ma’no va grammatik ma’no.
Grammatik ma’noning turlari: 1) umumiy kategorial ma’no; 2) so‘zning leksik
ma’nosiga qo‘shimcha tarzdagi maxsus shakllar orqali ifodalanadigan ma’no.
Grammatik kategoriyalar. Grammatika morfologiya va sintaksisni o‘z ichiga oladi.
So‘z va uning shakllari. Sintaktik shakl, analitik shakl, juft va takroriy shakl.
Morfologiya. Morfologiyaning so‘z haqidagi grammatik ta’limot ekanligi.
Morfologiya va leksikologiya. Morfologiya va sintaksis. So‘zning morfologik
strukturasi. So‘zning morfologik strukturasi shakl yasalishida asos bo‘lgan
komponent bilan shakl yasovchi komponentdan (affiks yoki yordamchi so‘zdan)
iborat bo‘lishi. Shakl yasalishi asosining tub so‘z, sodda yasama so‘z, qo‘shma so‘z
shakllarida bo‘lishi. So‘z shaklining asosi so‘z birikmasiga teng kelishi.
