Kutubxona bilan qanday ishlash mumkin?
Buning
uchun kompyuteringiz bra-
uzerida kutubxona manzilini yozishingiz kerak. Odatdagi kutubxona singari elekt-
ron kutubxona ma’lumotlari mavzu yoki alifbo bo‘yicha tartiblanadi.
Xo‘sh, kimlar e-kutubxona yaratish bilan mashg‘ul?
Javob shuki, ehtiyoj va
imkoniyatlarga qarab, har qanday tashkilot ham o‘z e-kutubxonasiga ega bo‘lishi
mumkin. Ammo asosan, hukumat tashkilotlari, arxivlar,
universitet kutubxonalari
va ommaviy kutubxonalar, noshirlar va ilmiy-tadqiqot markazlari uchun muhim
faoliyat hisoblanadi.
Raqamli kutubxonalar
bilan bog‘liq muammolar ham yo‘q emas. Ulardan eng
ko‘p uchraydigani mualliflik huquqi bilan bog‘liq masalalardir. Ko‘pincha turli on-
layn jamoalar platformalarda u yoki bu asarning muallifi (yoki huquq egasi) ruxsa-
tisiz chop etilishi yuzasidan tortishuvlar bo‘lib turadi. Ko‘pchilik saytlardagi resurs-
lar mualliflik huquqi amal qilish muddati tugagan asarlarni o‘z ichiga oladi. Masa-
lan, Maykl Hartning Project Gutenberg loyihasi doirasida
faqat ochiq domendagi
kitoblar raqamlashtirib omma e’tiboriga havola qilinadi.
Boshqa elektron kutubxonalar uchun esa mualliflik huquqi amalda bo‘lib turgan
asarlar uchun litsenziya sotib olinadi (masalan ellektron kolleksiyani boshqarayot-
gan kutubxona yoki universitet tomonidan) va uni tijorat yo‘li bilan tarqatadi.
Muammolardan yana biri esa, an’anaviy kutubxonalardan farqli tarzda,
elektron
kolleksiyalarga kirish uchun barqaror axborot texnologiyasi infrastrukturasi talab
qilinadi. Bu esa o‘z navbatida elektr energiyasi va telefon tarmoqlarining mavjudli-
gi va sifatiga chambarchas bog‘liq. Shu sababdan, birinchi qarashda hamma uchun
ochiq, global ko‘lamda deb bilingan elektron kutubxonalardan hamma ham foyda-
lana olmasligi mumkin (masalan, uchinchi dunyo mamlakatlarining aholisi).
Hozirda yirik ko‘lamdagi elektron kutubxonalar yaratilmoqda. Ta’lim va madani-
yat
dargohlaridan tashqari, tijorat kompaniyalari ham bu jarayonga kirib kelishdi.
Hammamizga ma’lum qidiruv mashinalari ta’minotchilari bo‘lgan Google, Yahoo
va MSN kutubxonalar jamg‘armasidagi jildlarni skanerlab, o‘z platformalariga joy-
lashtirishni boshlagan edilar. Microsoft kompaniyasini keyinchalik iqtisodiy jihat-
dan o‘zini oqlamaydi deb hisoblab, bu kabi tashabbusni to‘xtagan bo‘lsa ham, Go-
STARS International University
167
ogle kompaniyasi hozirgi kunga qadar millionlab kitoblarni raqamlashtirib, Goog-
le Book Search loyihasi doirasida Internetga joylashtirib kelmoqda. Shu yo‘sinda,
kitoblarni
boshqarish, OCR (
optical character recognition
) va e-kitob kabi bosma
nashrlarni aks ettirish texnologiyalarning rivojlanishi sharofati bilan muqobil saq-
lash platformalari va biznes modellarining paydo bo‘lishi elektron kutubxonalar-
ning yanada ommalashuviga turtki bo‘ldi.
Xulosa
Demak elektron kutubxonalar hozirgi zamon talabi bo‘lib qoldi, hozirgi paytda
barcha
zamonaviy universitetlarda, maktablarda, korxonalarda va hattoki bola-
lar bog‘chalarida ham o‘z shaxsiy elektron kutubxonalarga ehtiyoj katta deyishim
mumkin. Bu har bir foydalanuvchi uchun juda qulay. E-kutubxonalar foydalanuvc-
hilari soni tobora ko‘payib bormoqda. Ayniqsa,
karantin paytida ham, uyda o‘tirgan
holatda mutolachi istalgan kitobini yoki ma’lumotini masofadan turib foydalana
olishi yana bir misol bo‘la oladi. Hattoki kitoblarning audio shakli ham, foydalanuv-
chilarga yanada qulaygarchiliklar beradi. Siz istalgan vaqda o‘z ehtiyojlaringizdan
kelib chiqqan holda elektron kutubxonalardan bemalol foydalana olasiz.
Yana bir
e’tiborni tortadigan jihati shuki, ushbu kitoblarni istalgan tilda topishingiz mumkin.
Kitob mualiflarining bevosita roziligi ostida bugungi kunda Amerikada, Yevropada
elektronlashtirish jarayoni jadallik bilan olib borilmoqda.
